تاريخ انتشار: سه شنبه 1393/3/27
کد خبر: 30501

معرفی دانشنامه امام مهدی علیه السلام

اين دانش‏نامه شامل يك درآمد، چهارده بخش، و هفتاد فصل است، و در آن مسائل مرتبط با موضوع مهدويّت، با تكيه بر نصوص معتبر اسلامى (متون آيات و احاديث)، بررسى مى‏شود.

دانشنامه امام مهدی علیه السلام بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، محصول جدید پژوهشکده علوم و معارف حدیث مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث است که در آستانه نیمه شعبان امسال در محضر رهبر معظم انقلاب رونمایی شد.

براى آشنايى كلى با محتواى دانش‏نامه، مرورى سريع بر بخش ها و زيرفصل‏هاى آن خواهیم داشت.

بخش اول : مهدويّت از نگاهى كلى

به دليل اهميت موضوع مهدويّت و ويژگى‏هاى خاص اين عقيده، پيش از طرح مباحث مربوط به زندگى امام مهدى عليه‏السلام از ولادت تا تشكيل حكومت، در نخستين بخش از اين دانش‏نامه، عقيده به امام مهدى عليه‏السلام را از نگاه قرآن و احاديث پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اهل بيت عليهم‏السلام به طور كلى و در پنج فصل بر مى‏رسيم:

۱ ـ ۱  . تداوم رهبرى الهى

در اين فصل آيات و احاديثى را نقل مى‏كنيم كه بر حضور امام و حجتى الهى در زمين از آغاز تشكيل جامعه بشر تا پايان جهان تأكيد دارند و گوياى آن اند كه پس از پيامبر خاتم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، امامان از نسل ايشان خواهند بود. در پايان اين فصل به تحليل اين احاديث مى‏پردازيم و به برخى شبهات پاسخ مى‏دهيم.

۱ ـ ۲  . تداوم امامت در نسل پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله

در اين فصل مسئله بسيار مهم تداوم امامت و رهبرى امّت در نسل پيامبر خاتم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله تا قيامت، بر پايه حديث متواتر ثقلين كه مورد اتفاق شيعه و سنّى است، اثبات مى‏گردد. پايان‏بخش اين فصل، تحليلى فشرده و جامع است كه در آن از سند اين حديث و دلالت آن بر عصمت اهل بيت عليهم‏السلام و مرجعيت علمى آنان براى امت اسلامى، و همچنين امامت امام مهدى عليه‏السلام و غيبت ايشان بحث مى‏شود، و در ضمن آن ، نكات قابل توجّه ديگرى هم در باره اين حديث شريف خواهد آمد.

۱ ـ ۳  . شمار رهبران الهى پس از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله

در اين فصل ابتدا احاديث پرشمارى را كه در آنها پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با تعبيرهاى گوناگون، رهبران الهى پس از خود را شناسانده، گزارش مى‏كنيم. در ادامه اين فصل با پژوهش در سند اين احاديث، زمان و مكان صدور آنها، اختلاف در متن آنها، مقصود از آنها، و نظريه‏هايى كه در اين باره وجود دارد، اثبات مى‏شود كه اين احاديث جز بر عقايد پيروان اهل بيت در باره امامت خاندان رسالت منطبق نيست.

۱ ـ ۴  . وجوب شناخت امام مهدى عليه‏السلام

در اين فصل با استناد به احاديث معتبر اثبات مى‏شود كه بر مسلمانان واجب است رهبر الهى زمان خود را كه از خاندان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است بشناسند، و در ادامه فضيلت شناخت رهبر و خطر بى‏اطلاعى از او بيان مى‏شود. همچنين در اين فصل رواياتى كه از انكار امامتِ امامان اهل بيت عليهم‏السلام، بويژه امام دوازدهم نهى مى‏كنند، آورده شده است. در پايان فصل وظيفه كسى كه توان شناسايى امام را ندارد مشخص مى‏شود.

در اين فصل، دو تحليل ارائه مى‏گردد؛ يكى در باره وجوب معرفت امام در هر عصرى، و ديگرى در تبيين وظيفه كسى كه شناخت رهبر الهى برايش مقدور نيست.

۱ ـ ۵  . بشارات قرآن

موضوع اين فصل اشارت‏ها و بشارت‏هاى مطرح در شمارى از آيات قرآن، و پيشگويى آنها از فراگير شدن اسلام، تشكيل حكومت صالحان و امامت مستضعفان در آينده است. پايان‏بخش اين فصل، پژوهش در باره آياتى است كه به حكومت  جهانى امام مهدى عليه‏السلاماشاره دارند.

بخش دوم : زندگى‏نامه امام مهدى عليه‏السلام

در اين بخش از دانش‏نامه، زندگى‏نامه امام مهدى عليه‏السلام، از نسب خانوادگى تا عمر بلند ايشان، برپايه احاديثى از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و خاندان ايشان، در هفت ، فصل به ترتيب زير ارائه مى‏شود:

۲ ـ ۱  . نياكان

در اين فصل پس از ذكر نصوصى كه به صراحت گوياى تعلق امام مهدى عليه‏السلام به خاندان اهل بيت و عترت پيامبر خاتم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله هستند، به نقل رواياتى مى‏پردازيم كه به تفصيل اجداد ايشان را معرّفى كرده‏اند. سپس با توجّه به اين كه اعتقاد اغلب اهل سنّت اين است كه نسب مهدى عليه‏السلاماز طريق امام حسن عليه‏السلام به پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهمى‏رسد، ضمن پژوهشى ثابت مى‏كنيم كه ايشان از نواده‏هاى امام حسين عليه‏السلاماست . اين فصل، با  پژوهشى در باره مادر امام مهدى عليه‏السلام به پايان مى‏رسد .

۲ ـ ۲  . ولادت

اين فصل در باره تاريخ ولادت امام مهدى عليه‏السلام، چگونگى تولد ايشان، و امور مرتبط  با اين موضوع است. اين فصل شامل سه پژوهش نيز هست؛ يكى در باره زمان و  مكان ولادت، دومى در باره رشد غير عادى ايشان، و سومى در رابطه با سخن گفتن  آن بزرگوار پس از تولد.

۲ ـ ۳  . نام

نام‏ها، كنيه‏ها و لقب‏هاى امام مهدى عليه‏السلام در اين فصل گزارش مى‏شود. با توجّه به اين  كه در برخى از مصادر حديثى اهل سنّت گزارش شده كه پدر آن حضرت هم‏نام با  پدر پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آلهاست، و اين گزارش با عقيده پيروان اهل بيت در تعارض است، ضمن  پژوهشى بطلان آن اثبات مى‏شود. در تحليلى ديگر، رواياتى را بر مى‏رسيم كه از بر  زبان آوردن نام اصلى امام منع كرده‏اند. پژوهش سوم در اين فصل در باره به پا  خاستن از روى ادب هنگام ذكر نام امام مهدى عليه‏السلام (نام «محمّد») و يا لقب «قائم»  است. در پژوهش پايانى نيز در باره لقب «ابا صالح» بحث مى‏شود.

۲ ـ ۴ . سيما

در اين فصل برپايه احاديث حاكى از شكل و شمايل امام مهدى عليه‏السلام، چهارده ويژگى  مربوط به خصوصيات جسمى و سيماى ايشان شمرده شده است.

۲ ـ ۵ . طول عمر

در اين فصل ابتدا روايات مربوط به طول عمر امام مهدى عليه‏السلام ضمن سه دسته بيان  شده و در پژوهش پايان فصل، ادله ثبوتى و اثباتى طول عمر ايشان به بحث گذاشته  شده است.

۲ ـ ۶ . ويژگى‏ها

در اين فصل شمارى از برجسته‏ترين ويژگى‏هاى امام مهدى عليه‏السلام را بر اساس احاديث  جمع‏آورى كرده‏ايم كه برخى از آنها عبارت‏اند از: شباهت‏هايى با برخى پيامبران،  شباهتى از ذوالقرنين، شباهت‏هاى فراوانى به پيامبر خاتم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، برترى بر همه امامان  جز امير مؤمنان عليهم‏السلام ، حضور همه‏ساله در حج، و سرورى بر اهل بهشت. در پايان اين  فصل توضيحى در باره سروران اهل بهشت ارائه مى‏شود.

۲ ـ ۷ . پاسخ برخى پرسش‏ها

  در باره امام مهدى عليه‏السلام، خصوصا در عصر حاضر، پرسش‏ها و شبهاتى مطرح است كه  آگاهى از پاسخ‏هاى درست آنها، بويژه براى نسل جوان، ضرورى است. شمارى از  پرسش‏ها به تناسب بحث، ضمن مباحث گوناگونى كه در اين دانش‏نامه آمده است،  پاسخ داده مى‏شود. از اين رو در اين فصل تنها به مسائلى مى‏پردازيم كه در ساير  بخش‏ها طرح نشده‏اند؛ مانند: چگونگى امامت در خردسالى، موضوع ازدواج امام  مهدى عليه‏السلام، مكان‏هاى منسوب به ايشان و جزيره خضراء.

بخش سوم : غيبت امام مهدى عليه‏السلام

در اين بخش، ضمن سه فصل، به ترتيب زير، مباحث مربوط به غيبت امام مهدى عليه‏السلام  طرح و بررسى مى‏شود:

۳ ـ ۱ . پيشگويى در باره غيبت

پيشگويى‏هاى پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اهل بيت عليهم‏السلام از غيبت امام مهدى عليه‏السلام يكى از اقدامات مهم  آنان جهت زمينه‏سازى براى پذيرش اين حادثه مهم توسط شيعيان بود. از اين رو در  آغاز اين فصل، تحليلى جامع در باره مهم‏ترين اقدامات اهل بيت عليهم‏السلامدر اين زمينه  ارائه شده است. در ادامه پيشگويى‏هايى را كه پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اجداد بزرگوار امام  مهدى عليه‏السلام در اين باره داشته‏اند به ترتيب گزارش مى‏كنيم؛ از جمله احاديثى كه غيبت  ايشان را به دو دوره كوتاه‏مدّت و بلندمدّت تقسيم كرده‏اند. پايان‏بخش اين فصل  پژوهشى است در باره چگونگى غيبت آن امام، كه شامل توضيحاتى در باره سرداب  معروف به سرداب غيبت، و پاسخ به شبهاتى در اين زمينه است.

۳ ـ ۲ . حكمت غيبت

در اين فصل نكاتى كه اهل بيت عليهم‏السلام در تبيين راز غيبت امام مهدى عليه‏السلام فرموده‏اند،  ضمن هفت عنوان تنظيم و گزارش شده و در پايان پژوهشى در باره حكمت غيبت  امام آمده است .

۳ ـ ۳ . بركات غيبت

در اين فصل آثار و بركات تكوينى امام غايب از منظر احاديث تبيين شده است؛  بركاتى از قبيل بقاى نظام جهان و راهنمايى باطنى انسان‏ها. پژوهش پايانى نيز در  تبيين همين احاديث است.

بخش چهارم : سفرا و وكلاى امام مهدى عليه‏السلام

در اين بخش ، مباحث مرتبط با نهاد وكالت در عصر امامان اهل بيت عليهم‏السلام تا امام    مهدى عليه‏السلام ، فضاى جامعه اسلامى منتهى به دوران غيبت كبرا ، نايبان خاص امام در  دوران غيبت صغرا ، و مدّعيان دروغين نيابت و مهدويت ، در چهار فصل مورد  بررسى قرار مى‏گيرد :

۴ ـ ۱ . نهاد وكالت

در اين فصل ، مسائلى مانند ، دلايل تشكيل و گسترش نهاد وكالت از سوى امامان ،  وظايف نهاد وكالت ، ساختار نهاد وكالت ، قلمرو جغرافيايى نهاد وكالت ، و اسامى  شمارى از وكيلان ـ كه به ما رسيده ـ ، تبيين مى‏گردد .

۴ ـ ۲ . فضاى جامعه اسلامى

در اين فصل ، فضاى جامعه اسلامى پيش از غيبت كبرا در دو قسمت مورد بررسى  قرار گرفته است :

بخش اول : جهان اسلام در آستانه غيبت صغرا . در اين بخش اجمالاً بر خلاف  شمارى از عباسيان از دوران حكومت «الواثق باللّه‏» تا «المعتمد على اللّه‏» اشاره  شده ، و در ادامه ، تجزيه دولت عباسى ، و نيز برخورد امامان با دولتمردان  بنى عباس تبيين گرديده است .

بخش دوم : جهان اسلام در دوران غيبت صغرا در اين بخش ، فضاى جامعه  اسلامى در طول غيبت صغرا ـ كه مقارن با خلافت شش تن از خلفاى عباسى بود ـ ،  ترسيم گرديده ، و به رويدادهاى سياسى مهم اين دوران اشاره شده است . در ادامه ،  چگونگى برخورد دولتمردان عباسى با شيعيان ، اوضاع علمى و فرهنگى جهان  اسلام در اين دوران ، فعاليت‏هاى پيروان مكتب تشيع در اين دوران تبيين گرديده  است . در پايان اين بخش ، دانشمندان بزرگ شيعه در عصر غيبت صغرا معرفى  شده‏اند و سپس جمع‏بندى نهايى مطالب اين فصل ، ارائه شده است .

۴ ـ ۳ . نايبان خاص

اين فصل ، اختصاص دارد به شرح حال اجمالى نايبان خاص امام مهدى عليه‏السلام در  دوران غيبت كوتاه مدّت (صغرا) كه به ترتيب عبارت‏اند از : عثمان بن سعيد ، محمد  بن عثمان ، حسين بن روح ، و على بن محمد سمرى .

۴ ـ ۴ . مدّعيان دروغين

در فصل چهارم ، ابتدا مباحث مهمى مانند : سوء استفاده از مفاهيم اصيل ، انگيزه  مدّعيان دروغين ، زمينه‏هاى پذيرش ادّعاى مدّعيان دروغين ، و خاستگاه مدّعيان    دروغين تبيين مى‏گردد ، و پس از آن ، تاريخچه‏اى از مهديان دروغين ارائه  مى‏شود . در ادامه با توجه به سنخيّتِ مبحث «مدّعيان دروغين مهدويت» با موضوع  «مدّعيان دروغين وكالت» اين مبحث نيز در فصل چهارم تدوين گرديده و مدّعيان  دروغين وكالت در دوران غيبت صغرا ، و شمارى از مدّعيان دروغين وكالت در  عصر حاضر معرفى شده‏اند .

بخش پنجم : توقيعات امام مهدى عليه‏السلام

اين بخش را با تحليلى در باره توقيعات (مكاتبان / نامه‏هاى) امام مهدى عليه‏السلام آغاز  مى‏كنيم و در ادامه پاسخ‏هاى مكتوب امام مهدى عليه‏السلام را در ايام غيبت كوتاه‏مدّتش به  پاره‏اى از پرسش‏هاى مختلف، ضمن چهار فصل مى‏آوريم. در پايان فصل چهارم،  نوشته منسوب به ناحيه و خطاب به شيخ مفيد را مطرح و نقد خواهيم كرد.

۵ ـ ۱ . توقيعات اعتقادى و سياسى

برخى از توقيعات مطرح شده در اين فصل مربوط به اعتقاداتى از قبيل صفات خدا،  و شمارى از آنها سياسى است؛ مانند توقيع مربوط به حفاظت نمايندگان امام از  آسيب دشمنان. برخى هم داراى هر دو بُعد سياسى و اعتقادى است؛ مانند  توقيع‏هاى مربوط به امامت و خالى نماندن زمين از حجت. پايان‏بخش اين فصل،  مكتوب امام زمان عليه‏السلام به چهارمين نايب خاص خود در باره آغاز غيبت كبراى ايشان  است.

۵ ـ ۲ . توقيعات فقهى

در اين فصل، ابتدا احاديثى نقل مى‏شود كه در آنها امام عليه‏السلام به شمارى از مسائل فقهى  پاسخ داده است. در ادامه فصل، تحليل مبسوط و جامعى در باره مفاد اين روايات  خواهد آمد.

۵ ـ ۳ . توقيعاتى حاكى از كرامت

در اين فصل توقيعاتى را آورده‏ايم كه حاكى از اجابت دعاى امام مهدى عليه‏السلام و يا  پيشگويى ايشان در باره برخى از مسائل هستند.

۵ ـ ۴ . توقيعات گوناگون ديگر

توقيعاتى را كه در قالب فصول گذشته نمى‏گنجيدند، در فصل چهارم مطرح  كرده‏ايم.

  بخش ششم : ديدار با امام مهدى عليه‏السلام

اين بخش در پنج فصل داستان‏هاى كسانى گزارش شده كه پيش از غيبت امام  مهدى عليه‏السلاميا در دوران غيبت صغرا و يا در ايام غيبت كبرا به محضر ايشان شرفياب  شده‏اند، يا كرامتى از ايشان مشاهده كرده‏اند.

۶ ـ ۱ . ديدار با امام عليه‏السلام پيش از غيبت

در اين فصل شانزده گزارش از كسانى كه پيش از غيبت با امام مهدى عليه‏السلام ملاقات  كرده‏اند، آورده شده است.

۶ ـ ۲ . ديدار با امام عليه‏السلام در دوران غيبت صغرا

در اين فصل، ۲۶ گزارش از كسانى كه در دوران غيبت صغرا موفق به ديدار امام  شده‏اند، فراهم آمده است.

۶ ـ ۳ . ديدار با امام عليه‏السلام در ايام غيبت كبرا

اين فصل با تحليلى در باره امكان ديدار با امام زمان عليه‏السلام در دوران غيبت كبرا آغاز  مى‏شود و در ادامه، ۶۲ مورد از چنين ملاقات‏هايى گزارش شده است.

۶ ـ ۴ . عنايت امام عليه‏السلام به شمارى از علما و مراجع تقليد

گزارش‏هاى اين فصل مربوط به شمارى از عالمانى است كه مشمول عنايات امام  مهدى عليه‏السلامشده‏اند.

۶ ـ ۵  . خاطراتى از نگارنده

فصل فرجامين اين بخش ، شامل هفده گزارش از نگارنده (رى شهرى) در باره  ديدار شيعيان با امام عصر عليه‏السلام و يا ديده شدن كرامتى از ايشان است.

بخش هفتم : وظايف مسلمانان در روزگار غيبت

اين بخش در پنج فصل، وظايف و مسئوليت‏هاى مسلمانان، بويژه پيروان اهل  بيت عليهم‏السلام را در روزگار غيبت تبيين مى‏كند. اين وظايف عبارت‏اند از: انتظار،  خوددارى از عجله و تندروى، پايدارى، دعا و تلاش براى زمينه‏سازى جهت  حكومت جهانى امام مهدى عليه‏السلام .

۷ ـ ۱  . انتظار

فصل اول اين بخش در باره ترغيب پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و اهل بيت عليهم‏السلام به انتظار براى ظهور    امام مهدى عليه‏السلام و تبيين ارزش و اهميت انتظار، و فضايل منتظران است. در پايان نيز  تحليلى در اين باره تقديم علاقه‏مندان مى‏گردد.

۷ ـ ۲ . صبر

با توجّه به طولانى بودن غيبت امام مهدى عليه‏السلام، در احاديث فراوانى تأكيد شده كه  منتظران بايد در اين دوران صبور باشند و از عجله دورى كنند تا هنگامى كه زمينه  لازم براى تشكيل حكومت جهانى اسلام فراهم آيد. اين احاديث در اين فصل  تحت چهار عنوان گرد آمده‏اند.

۷ ـ ۳ . پايدارى

در روزگار غيبت امام مهدى عليه‏السلام تمسك به ولايت ايشان و ديندارى، كارى بس  دشوار است. از اين رو در احاديث پرشمار تأكيدهاى بسيارى بر پايدارى در  دين‏دارى در اين دوران شده است. اين روايات در فصل سوم تحت شش عنوان  دسته‏بندى شده‏اند.

۷ ـ ۴ . دعا براى فرج

توصيه‏هاى فراوانى از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و امامان عليهم‏السلام رسيده است كه مسلمانان را به «فرج  (گشايش) خواستن از خدا» توصيه كرده‏اند . در اين زمينه ، دعاهايى نيز از آن  بزرگواران نقل گرديده كه در اين فصل به تفصيل به آنها پرداخته شده است . به  علاوه ، بر اساس احاديث ، يكى از وظايف پيروان اهل بيت عليهم‏السلام در دوران غيبت امام  مهدى عليه‏السلام، دعا كردن براى تعجيل فرج ايشان (يعنى «گشايش كار وى» و خواستن  ظهور او از خداوند) است. اين وظيفه ضمن روايات گرد آمده در اين فصل گوشزد  شده است. گفتنى است كثرت احاديثى كه در باره دعا براى فرج در اين فصل نقل  شده ، براى توجّه دادن مخاطبان به اين وظيفه مهم است.

۷ ـ ۵ . زمينه‏سازى

فصل پنجم با رواياتى در باره زمينه‏سازان قيام مهدى عليه‏السلام آغاز مى‏شود و با تحليل  جامعى در باره مهم‏ترين وظيفه شيعيان در عصر غيبت، يعنى فراهم ساختن زمينه  قيام امام مهدى عليه‏السلامپايان مى‏يابد؛ امّا با توجّه به اين كه چنين حديث‏هايى مورد سوء  استفاده قدرت‏طلبان قرار گرفته، شمارى از اين دست روايات در باره مردمى كه قبل  از ظهور مهدى عليه‏السلام با پرچم‏هاى سياه قيام مى‏كنند، ضمن تحليلى مورد نقد و بررسى  قرار گرفته است.

بخش هشتم : دعا، توسل و استخاره

  اين بخش شامل دعاهايى است كه اهل بيت عليهم‏السلام در باره ا يشان و يارانش يا از امام  زمان عليه‏السلام نقل شده است . همچنين استخاره‏هاى منسوب به ايشان گزارش شده و در  پايان چگونگى توسل به آن حضرت آمده است . اين بخش ده فصل دارد .

۸ ـ ۱ . دعاهاى پدر و اجداد امام

در اين فصل دعاهاى پدر و شش تن از اجداد امام مهدى عليه‏السلام براى فرج ايشان، و آثار  و بركاتى كه بر آن مترتب مى‏شود، نقل شده است.

۸ ـ ۲ . دعاهاى امام

اين فصل به دعاهاى امام مهدى عليه‏السلام در حالات مختلف اختصاص دارد؛ براى مثال  دعاهاى او در هنگام تولد، در قنوت، و در كنار كعبه براى تحقّق امر فرج.

۸ ـ ۳ . دعا براى امام در اعياد

در اين فصل به دعاهايى مى‏پردازيم كه شايسته است در اعياد چهارگانه ـ يعنى عيد  فطر، قربان، غدير و جمعه ـ خوانده شود. در اين فصل تحليلى هم بر سند و متن  دعاى ندبه خواهيم داشت.

۸ ـ ۴ . دعا براى امام در ماه رمضان

در اين فصل دعاهايى گرد آمده كه شايسته است در هر روز ماه رمضان، در روز  سيزدهم، روز بيست‏ويكم و شب بيست‏وسوم اين ماه قرائت شود.

۸ ـ ۵ . دعا در روز جمعه

موضوع اين فصل دعاهايى است كه خواندن آنها در روز جمعه پس از خواندن نماز  جعفر طيّار، پس از ظهر روز جمعه، در خطبه دوم نماز جمعه، در قنوت نماز جمعه،  پس از عصر روز جمعه، و هنگام غروب روز جمعه سفارش شده است.

۸ ـ ۶ . دعا براى امام در ساير اوقات

در اين فصل سيزده دعا را نقل كرده‏ايم كه شايسته است در ساير ايام و اوقات قرائت  شود.

۸ ـ ۷ . دعا براى امام در هر حال

سه دعا هست كه معصومان سفارش كرده‏اند در هر حال براى امام مهدى عليه‏السلامقرائت  شود و ما آنها را در اين فصل گرد آورده‏ايم. سرانجام تحليلى در باره مقصود از دعا  براى ايشان مى‏آوريم كه ضمن آن پرسش‏هايى در اين زمينه پاسخ مى‏يابند.

۸ ـ ۸ . دعاهاى مأثور از امام مهدى عليه‏السلام

  در اين فصل دوازده دعا، كه براى حاجت‏هاى مختلف از امام مهدى عليه‏السلام نقل كرده‏اند،  گزارش شده است.

۸ ـ ۹ . استخاره

در منابع استخاره‏هايى را به امام مهدى عليه‏السلام نسبت داده‏اند كه سندهاى معتبرى ندارد؛  اما چون نوعى دعا محسوب مى‏شود، استفاده از آنها رجائا مانعى ندارد. در پايان  اين فصل هم پژوهشى در باره استخاره‏هاى منسوب به ايشان خواهيم داشت.

۸ ـ ۱۰ . توسل

موضوع توسل به امام مهدى عليه‏السلام براى اجابت دعا در اين فصل مطرح شده است. پس  از آن تحليلى در باره توسل به ايشان از راه نوشتن عريضه (نامه درخواست و  دادخواهى) تقديم مى‏شود.

بخش نهم : زيارات

در اين بخش، موضوع زيارات را در دو فصل طرح مى‏كنيم؛ يكى حول  زيارت‏نامه‏هايى براى زيارت امام مهدى عليه‏السلام و ديگرى پيرامون زيارت‏نامه‏هاى  منسوب به ايشان.

۹ ـ ۱ . زيارت‏نامه‏هاى امام مهدى عليه‏السلام

در اين فصل مجموعا شش زيارت‏نامه براى امام مهدى عليه‏السلام گزارش شده كه تنها يكى  از آنها، يعنى زيارت آل يس، مأثور از اهل بيت عليهم‏السلام است. سند اين روايت در ادامه  اين فصل مورد ارزيابى قرار مى‏گيرد.

۹ ـ ۲ . زيارت‏هاى منسوب به امام

در اين فصل سه زيارت منسوب به امام مهدى عليه‏السلام گزارش شده است؛ يكى زيارت  امير مؤمنان، كه سند معتبرى ندارد، و ديگرى زيارت سالار شهيدان در روز عاشورا.  اعتبار سند اين دو نيز در تحليل پايانى بررسى شده است.

بخش دهم : نشانه‏هاى ظهور

هدف اين بخش بررسى نشانه‏هايى است كه قبل از ظهور امام مهدى عليه‏السلاميا هم‏زمان با  آن تحقّق مى‏يابد. اين نشانه‏ها و تحليل‏هاى مرتبط با آنها ضمن سه فصل مطرح  مى‏شوند.

۱۰ ـ ۱ . نشانه‏هاى حتمى

احاديث نقل شده در اين فصل در باره علايمى است كه حتمى ناميده شده‏اند؛ يعنى    نشانه‏هايى كه قطعا قبل از ظهور رخ خواهند نمود؛ مانند خروج سُفيانى، كشته شدن  نَفْس زَكيّه، و شنيده شدن نداى آسمانى. پايان‏بخش اين فصل، روايتى است در باره  امكان بدا در نشانه‏هاى ظهور، حتّى در مواردى كه قطعى توصيف شده‏اند.

۱۰ ـ ۲ . نشانه‏هاى غير حتمى

در روايات اين فصل علايمى براى ظهور امام گزارش شده كه وصف حتمى ندارند.  در پايان اين فصل هم تحليل مبسوطى در باره علايم ظهور، اعم از حتمى و غير  حتمى آمده است.

۱۰ ـ ۳ . رجعت

بازگشت شمارى از درگذشتگان به دنيا در آخرالزمان، يكى از آموزه‏هاى معرفتى  مكتب اهل بيت عليهم‏السلام ، و يكى از عقايد اختصاصى پيروان اين مكتب است. بنا بر  احاديث، اين حادثه شگفت هم‏زمان با قيام امام مهدى عليه‏السلام در جهان رخ خواهد داد.  از اين رو فصل سوم از مبحث علايم ظهور را به تبيين اين موضوع اختصاص  داده‏ايم و در پايان هم ضمن تحليلى مبسوط، دلايل قرآنى و روايى رجعت را مطرح  كرده، به شبهاتى در اين باره پاسخ مى‏دهيم.

بخش يازدهم : قيام

اين بخش، شامل نُه فصل براى ارائه گزارش‏هايى در باره زمان و مكان قيام امام،  خصوصيات چهره و حالت ايشان هنگام قيام، ياران امام، فرود آمدن عيسى عليه‏السلامبراى  يارى آن بزرگوار، پرچم امام مهدى عليه‏السلام، سخنان ايشان در آغاز قيام، و چگونگى  برخورد ايشان با دشمنان است. در پايان اين بخش به پرسش‏هايى در زمينه مدّت  حكومت قائم عليه‏السلام، و چگونگى وفات ايشان پاسخ مى‏دهيم.

۱۱ ـ ۱ . زمان قيام

در اين فصل احاديث مرتبط با زمان قيام امام مهدى عليه‏السلام در هفت عنوان دسته‏بندى  شده و در كنار آنها سه تحليل آمده است؛ يكى در باره تعيين وقت ظهور، ديگرى در  باره وقوع قيام ايشان در آخرالزمان، و سرانجام تحليلى در باره اين كه آيا در ارتباط  با قيام امام مهدى  عليه‏السلام«بدا» تحقّق يافته است يا خير.

۱۱ ـ ۲ . مكان قيام

در اين فصل احاديث مرتبط با مكان قيام مهدوى با توضيحى در اين باره  ارائه مى‏شود.

۱۱ ـ ۳ . سيماى امام هنگام قيام

  بنا بر احاديث، امام هنگام قيام، پيرى است با سيماى جوانان. اين احاديث در كنار  احاديث ديگرى كه خصوصيات پيكر و لباس ايشان را بيان مى‏كنند، در اين فصل  گرد آمده‏اند.

۱۱ ـ ۴ . ياران امام

بر اساس احاديث اين فصل، ياران امام متشكل از چند گروه‏اند: دسته اول: شمارى  از پيامبران؛ دسته دوم: شمارى از فرشتگان؛ دسته سوم: كسانى كه پس از مرگ براى  يارى امام زنده مى‏شوند؛ دسته چهارم: شمارى از مسلمانان كشورهاى مختلف  جهان؛ دسته پنجم: برخى از كسانى كه بهره‏اى از نيكى ندارند، كه در باره اين گروه  اخير توضيحاتى ارائه شده است.

همچنين در ادامه اين فصل، خصوصيات جسمى و روحى ياران امام، تعداد  يارانِ خاص و عام ايشان، نقش زنان در يارى رساندن به امام، و سرانجام نام و وطن  شمارى از ياران امام گزارش شده با تحليلى در باره ياران امام ادامه مى‏يابد.

در پايان اين فصل ، گزارش‏هايى از چگونگى جمع شدن ياران امام، شروط  بيعت با ايشان، شمار اصحاب امام، و ابزار جنگى و امكانات پشتيبانى سپاه ايشان  آمده است.

۱۱ ـ ۵ . عيسى بن مريم عليه‏السلام در كنار امام مهدى عليه‏السلام

اين فصل با احاديثى در باره فرود آمدن عيسى عليه‏السلام از آسمان براى يارى امام مهدى عليه‏السلام  آغاز مى‏شود، و در ادامه نماز خواندن ايشان پشت سر امام، و مدّت زندگى او پس از  اين ماجرا با استناد به احاديث گزارش مى‏گردد.

۱۱ ـ ۶ . پرچم امام

موضوع اين فصل خصوصيات پرچم امام مهدى عليه‏السلام هنگام قيام است؛ براى مثال ،  گزارش شده كه پرچم ايشان همان پرچم پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله است. همچنين بر آن نوشته  شده است: «البيعة للّه‏؛ بيعت از آن خداست» يا «اسمعوا وأطيعوا؛ گوش به فرمان و مطيع  باشيد». از ديگر خصوصيات اين پرچم آن است كه وحشت شديدى در دل دشمنان  مى‏افكند و هيچ گاه شكست نمى‏خورد و سرنگون نمى‏گردد.

۱۱ ـ ۷ . سخنان امام در آغاز قيام

در احاديثى كه در اين فصل گرد آمده، سخنان امام مهدى عليه‏السلام در آغاز قيام گزارش  شده است.

  ۱۱ ـ ۸ . برخورد با دشمنان اسلام

گزارش‏هاى اين فصل گوياى آن است كه امام مهدى عليه‏السلام نه‏تنها با مستكبران و  عدالت‏ستيزان، بلكه با مدعيان دروغين تشيّع نيز با قاطعيت تمام برخورد مى‏كند، و  ريشه فتنه و فساد را از جهان بر مى‏كند.

در پايان اين فصل، احاديثى را كه بر قتل عام مردم در قيام مهدوى دلالت دارند،  نقد و ارزيابى مى‏كنيم.

۱۱ ـ ۹ . پاسخ به چند پرسش

در آخرين فصل مرتبط با قيام امام مهدى عليه‏السلام، به پرسش‏هايى در باره مدّت حكومت  ايشان، و چگونگى پايان يافتن عمر پربركت آن بزرگوار پاسخ داده مى‏شود.

بخش دوازدهم : سيره حكومتى

در اين بخش احاديث مربوط به سيره حكومتى امام مهدى عليه‏السلام و سياست‏هاى  فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى، و قضايى ايشان، در شش فصل دسته‏بندى، و در پايان  تجزيه و تحليل شده است.

۱۲ ـ ۱ . مبانى سيره حكومتى مهدوى

در فصل نخست، احاديث مرتبط با مبانى و اصول سيره حكومتى امام مهدى عليه‏السلامو  سياست‏هاى ايشان، در سه عنوان دسته‏بندى شده‏اند:

دسته اول: احاديثى كه سيره حكومتى امام مهدى عليه‏السلام را مستند به كتاب خدا  معرّفى مى‏كند. در ادامه اين احاديث، توضيح خواهيم داد كه مقصود از كتاب  جديدى كه امام مهدى عليه‏السلاممى‏آورد، چيست.

دسته دوم: احاديثى كه سيره حكومتى امام را مستند به سنّت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله معرّفى  كرده‏اند. دسته سوم: احاديثى كه مبدأ و مقصد سيره مهدوى را احياى ارزش‏هاى  اسلامى دانسته‏اند. بديهى است اين ارزش‏ها منطبق بر همان مفاد مذكور در دسته  اول و دوم است.

۱۲ ـ ۲ . اصلى‏ترين سياست‏ها

اين فصل، در باره مهم‏ترين و سرنوشت‏سازترين سياست در حكومت مهدوى،  يعنى مبارزه با ظلم و سپس گسترش عدالت در سراسر جهان است. در اين فصل،  با استناد به رواياتى از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و امامان عليهم‏السلام در باره عدالت جهانى امام  مهدى عليه‏السلام، گستره عدالت در حكومت ايشان در زمينه‏هاى فردى و اجتماعى تبيين  مى‏شود.

  ۱۲ ـ ۳ . سياست‏هاى فرهنگى

در اين فصل شمارى از سياست‏هاى فرهنگى در حكومت امام مهدى عليه‏السلامگزارش  شده است؛ سياست‏هايى مانند گسترش مرزهاى دانش، آموزش قرآن بر اساس  نزول آن، ساختن مساجد بزرگ، مبارزه با بدعت‏ها، منهدم كردنِ سنگرهاى  گمراهى، تعميق و تكامل ايمان، زنده كردن زمين با علم و ايمان و عدل، و سرانجام  پايان دادن به حكومت شيطان، و فراگير ساختن حكومت اسلامى در جهان، و  وحدت اديان.

پايان‏بخش اين فصل تحليلى است در باره برخورد امام مهدى عليه‏السلام با ديگر اديان  آسمانى و پيروان آنها.

۱۲ ـ ۴ . سياست‏هاى اجتماعى

اين فصل با احاديثى آغاز مى‏شود كه تصريح مى‏كنند روابط اجتماعى در حكومت  مهدوى بر پايه برادرى دينى است. در ادامه امنيت فراگير، پيشرفت بهداشت و  درمان، توسعه راه‏ها، و اجراى قوانين رفت‏وآمد مطرح مى‏شود، و مهم‏ترين نكته  اين كه سياست‏هاى اجتماعى امام مهدى عليه‏السلام به گونه‏اى است كه نه‏تنها اهل زمين،  بلكه آسمانيان نيز از حكومت او راضى مى‏شوند، و بدين‏سان بركات الهى سراسر  جهان را فرا مى‏گيرد.

۱۲ ـ ۵ . سياست‏هاى اقتصادى

مهم‏ترين سياست‏هاى اقتصادى حكومت مهدوى، كه در احاديث اين فصل به آنها  اشاره شده، عبارت است از: ريشه‏كن كردن فقر، باز پس گرفتن اموال عمومى از  غاصبان، به كارگيرى اندوخته‏هاى ثروتمندان در آغاز قيام، تقسيم اموال عمومى  ميان مردم به طور يكسان، و آباد كردن سراسر زمين. در پايان اشاره شده كه با اجراى  اين سياست‏ها، بركات الهى جامعه را فرا خواهد گرفت، گنج‏هاى زمين آشكار  خواهد شد و در اين شرايط است كه هر كس مى‏تواند هر چه مى‏خواهد از امام  بگيرد و بخشش‏هاى امام بى‏حساب خواهد بود.

۱۲ ـ ۶ . سياست‏هاى قضايى

مهم‏ترين سياست‏هاى قضايى حكومت مهدوى، كه در روايات فصل ششم بدان  اشاره شده، عبارت است از: آيين قضايى جديد، قضاوت بر پايه علم، فراهم‏سازى  امكانات لازم براى قضاوت دقيق و سريع، بركنارى قضات ناشايست، گزينش  قضات صالح، ريشه‏كن كردن رشوه‏خوارى، قضاوت زنان در خانه، و قضاوت در    ميان پيروان اديان بر اساس كتاب‏هاى آسمانىِ خودشان. در پايان اين فصل، تحليل  مبسوطى در باره سياست‏هاى حكومتى مهدوى ارائه مى‏گردد.

بخش سيزدهم: نمونه‏هايى از سروده‏هاى مهدوى

در آغاز اين بخش، تحليلى در باره تحولات شعر مهدوى (اشعار سروده شده در  باره امام مهدى عليه‏السلام در طول تاريخ اسلام ارائه مى‏شود . در ادامه نمونه‏هايى از اشعار  سروده شده از قرن اوّل تا قرن حاضر، در پانزده فصل گزارش مى‏شود. گفتنى است  چون تا پايان قرن پنجم، شعرى به زبان فارسى نيافتيم، در پنج فصل نخست تنها  نمونه‏هايى از اشعار عربى همراه با ترجمه آنها آورده‏ايم.

بخش چهاردهم : كتاب‏شناسى مهدويت

در اين بخش ، سپس از توضيح كوتاهى در باره «مهدويت‏نگارى» در دوران مختلف  تاريخ اسلام ، مهم‏ترين آثارى كه تا كنون در اين زمينه ، نگارش يافته‏اند ، در دو  فصل ، گزارش مى‏شوند :

۱۴ ـ ۱ . مهدويت‏نگارى تا قرن دوازدهم

در اين فصل ، كتاب‏ها بر اساس ترتيب قرن نگارش ، از قرن سوم معرفى مى‏شوند ؛  زيرا از قرن اوّل و دوم ، هيچ اثرى در منابع مرتبط با اين موضوع ، ثبت نشده است .  در هر قرن ، نخست به آثار موجود اشاره مى‏شود و سپس به معرفى آثار مفقود  خواهيم پرداخت . در پايان نيز نمودارهايى از آثار ، نويسندگان و گرايش‏هاى  مذهبىِ آنان ارائه مى‏گردد .

۱۴ ـ ۲ . مهدويت‏نگارى پس از قرن دوازدهم

پس از قرن دوازدهم بويژه دوران معاصر ، به دلايل گوناگون ، مهدويت‏نگارى به  شدّت افزايش يافت . نگاشته‏هاى اين دوره را مى‏توان در چند گروه كلى جاى داد :

يك . تدوين رساله‏ها و كتاب‏هاى فراوان ؛ دو . تدوين آثار انتقادى و  مغرضانه ؛ سه . تدوين پايان‏نامه‏هاى دانشگاهى ؛ چهار . مجلات موضوعى ـ  تخصصى ؛ پنج . تدوين فرهنگ‏نامه‏ها و دانش‏نامه‏ها .

اين محورها ، در اين فصل ، اجمالاً تبيين گرديده است .