که خوش‌گويی و سخن زيبا، مانند زيوری گران‌بها، به آدمی زينت می‏دهد و او را پيش ديگران می‏آرايد، بدگويی و سخن ياوه و زشت، شخصيت انسان را فرو‌می‏کاهد و منزلت او را نزد ديگران پايين می‏آورد و ارتباط دیگران با او را کاهش می‌دهد؛ زیرا کسی دوست ندارد با افراد کم‌شخصيت، ارتباط برقرار کند. سخنی ديگر منسوب به امير مؤمنان علیه السلام اين نکته را به‌روشنی و صراحت چنين بيان کرده است: «سُوءُ المَنطِقِ يُزري بالبَهاءِ و المُروّ ةِ؛^۱ زشت‌گويی، شكوه و مروّت را لكّه‌دار می‌كند». چنين کسی اگر ساکت و خاموش بماند، بهتر است از آنکه زبان گشايد و بد گويد و از قدر و منزلت خود بکاهد. چنين کسی اگر ساکت بماند، وقار خود را حفظ کرده است و رغبت ديگران را برای پيوستن به او و ايجاد ارتباط از ميان نبرده است، درحالی‌که اگر لب به سخن باز کند و زشت گويد، آنگاه جامه ننگ و عار به تن خود پوشانده، و معلوم است که رغبت ما به کسی که جامه‏ای کثيف و چرکين به تن کرده باشد، چه اندازه است. چنين کسی اگر سکوت کند و سخن نگويد، سالم‏تر می‏ماند و اين سلامت و سکوت برايش بهتر از سخنی است که نه تنها جاذبه و محبت و پيوندی برايش به ارمغان نمی‌آورد، بلکه سرزنش و نکوهش ديگران را در پی دارد.

به‌طور‌کلی اسلام به هیچ کس اجازه بدگويی و سبّ و دشنام نمی‏دهد، حتی اگر آن شخص مشرک باشد. در سوره اسراء پس از نقل زشت‌گويی مشرکان که پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله را انسانی سحرزده می‏خواندند و خداوند آن‌ها را ظالم و ستمگر خوانده است و نيز پس از گزارش سخنان انکارآميز آنان در رد قيامت و رستاخيز، می‏فرمايد: (وَ قُل لِّعِبَادِی

بدگويی

از سوی ديگر، بدگويی نيز همين تأثير را در روابط اجتماعی، اما به شکل منفی می‏گذارد. سخن زشت، آدم‏های بزرگوار را از گِرد انسان فراری می‏دهد و فقط کسانی را در کنار ما نگاه می‏دارد که پست و پليدند و از سخن زشت نمی‏رنجند. در این‌گونه رابطه‌ها، شيطان به صحنه می‏آيد و وسوسه‏ها و دام‏های خود را در اين عرصه می‏گسترد. سخن زشت، کينه به دل می‏دواند و چون کينه به دلی آمد، دوستی و پيوند رخت برمی‏بندد. زشت‌گويی، عادت و سيره انسان‏های پست و فرومايه است و زمينه ملامت و نکوهش ديگران را فراهم می‏آورد. گاه ما در جواب درمی‏مانيم و از دادن پاسخ منطقی به سخن آن سوی رابطه، ناتوان می‏شويم و بنا را بر فرياد و بدگويی می‏نهيم و به سخن زشت و دشنام روی می‏آوريم. بايد بدانيم که اين کار ما بی‌پاسخ، و اين کنش ما بدون واکنش نمی‏ماند. آن سوی ارتباط، اگر با ما مقابله-به‌مثل کند، روشن است که چه می‏شود؛ و اگر به توصيه آيه شريفه (وَ إِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَـهِلُونَ قَالُوا سَلَـامًا)^۱ يا (وَ إِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کرَامًا)^۲ عمل کند، باز رابطه بريده يا سست می‏شود و در هر دو صورت، آنچه بهره ما شده است، حرمان و ناکامی از ارتباط و ايجاد حلقه و پيوند با اوست. در هر دو صورت، پاسخ و واکنش ديگران، به زيان ما تمام شده است و ازاين‌رو بايد به اين فرمان منسوب به امير مؤمنان علیه السلام پای‌بند باشيم: «لا تقولنّ ما يسوؤک جوابه؛ هرگز سخنی مگو که پاسخش تو را ناراحت می‏کند».^۳ افزون بر آنچه گفته شد، همان‌گونه