363
دانشنامه قرآن و حديث 9

اين صحنه نشان مى دهد كه فضاى سياسى براى اعلان رهبران آينده جهان
اسلام ، مناسب نبوده است ، چنان كه جمله «وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ؛ ۱ خداوند ، تو را از آسيب مردمان حفظ مى كند» در جريان غدير ، اشاره به همين واقعيت است . البتّه بعد از غدير نيز هنگامى كه پيامبر اسلام در بيمارىِ منجر به وفاتش مى خواهد به صورت مكتوب ، مشكل رهبرى آينده جهان اسلام را حل كند ، با كارشكنى و همهمه و غوغا رو به رو مى شود و در نتيجه ، تصريح به اين امر ، ميسّر نمى گردد . ۲

۴ . مقصود از «دوازده خليفه»

تأمّل در واژه هاى «خليفه» ، ۳ «امام» ، ۴ «وصى» ، ۵ «امير» ۶ و الفاظ مشابه آنها كه در گزارش هاى مختلف حديث جابر آمده و نيز موقعيت خانوادگى و عدد كسانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را به عنوان جانشينان خود معرّفى مى كند و مهم تر از همه ، تأكيد ايشان بر اين كه قيام دين و عزّت اسلام و صلاح امّت تا قيامت در گرو خلافت آنهاست ، به روشنى نشان مى دهند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در اين پيام مهم ، در صدد ارائه مشخّصات افرادى بوده كه شايستگى علمى ، عملى ، سياسى و مديريتى لازم را براى رهبرى جامعه اسلامى پس از او دارند ؛ كسانى كه از هر جهت مى توانند خليفه خدا و خليفه پيامبر خدا باشند .
در آن هنگام ، اهمّيت اين پيام و رساندن آن، به گونه اى بود كه به گفته ابن عبّاس ،

1.. ر . ك : ص ۳۱۰ و ۳۱۲ ح ۷۷ ـ ۸۱ و مسند ابن حنبل : ج ۷ ص ۴۲۹ ح ۲۰۹۹۱ .

2.ينابيع المودّة : ج۲ ص۳۱۶ ح۹۰۸ .

3.. ر .ك : ص ۳۱۱ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده خليفه») .

4.. ر .ك : ص۳۱۹ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده امام») .

5.. ر .ك : ص ۳۲۳ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده وصى») .

6.. ر .ك : ص ۳۱۹ (اهل بيت عليهم السلام / فصل يكم / شمار امامان اهل بيت عليهم السلام / تعبير «دوازده امير») .


دانشنامه قرآن و حديث 9
362

جابر بن سَمُره، تنها يك واقعه را بيان مى كند و با توجّه به ويژگى هاى اختصاصى موجود در متن، احتمال تعدّد واقعه، بعيد است .

۳ . اختلاف در متن احاديث

متن حديث جابر بن سَمُره ، به گونه هاى مختلفى گزارش شده است . در بيشتر گزارش ها «اثنا عشر خليفة (دوازده خليفه)» ، در صحيح البخارى «اثنا عشر أميرا (دوازده امير)» و در گزارش هاى ديگر ، «اثنا عشر إماما (دوازده امام)» ، «إثنا عشر ملكا (دوازده پادشاه)» و «اثنا عشر قيّما (دوازده سرپرست)» آمده است و مطابق برخى از نقل ها ، متن حديث با عبارت «لا يَزالُ أَمرُ النَّاسِ ماضيا ما وَليَهُم اثنا عَشَرَ رَجُلاً ؛ ۱ همواره كارهاى مردم انجام مى شود ، مادام كه دوازده مرد ، سرپرست آنها باشند» گزارش شده است .
همه اين گزارش ها ، نشان دهنده آن است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، در پى معرّفى جانشينان خود و رهبران آينده جهان اسلام بوده و راوى و يا راويان حديث ، سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را نقل به معنا كرده اند .
نكته قابل توجّه ، اين كه : پس از معرّفى دوازده نفر به عنوان جانشينان پس از پيامبر صلى الله عليه و آله توسّط ايشان ، همهمه و هياهو مجلس را فرا مى گيرد ، ۲ به گونه اى كه جابر بن سَمُره تصريح مى كند كه سخن پايانى پيامبر صلى الله عليه و آله را نشنيده ۳ و از پدر يا عموى خود مى پرسد كه : ايشان چه گفت ؟ و او پاسخ مى دهد كه ايشان فرمود : «كلّهم من قريش ؛ ۴ همه آنها از
بنى هاشم اند» .

1.. صحيح مسلم : ج ۳ ص ۱۴۵۲ ح ۶ ؛ الخصال : ص ۴۷۳ ح ۲۷ ، بحار الأنوار : ج ۳۶ ص ۲۳۹ ح ۳۵ .

2.الرجال لابن الغضائري ، ص ۵۴ ، الرقم ۱۴ .

3.الحسن بن محمّد بن يحيى كان كذّابا يضع الحديث ... « غض » « منه » ، كما ذكر في الرجال لابن الغضائري ص ۵۴ ، الرقم ۱۴ .

4. همه آنها از قريش اند» ، يا «كلّهم من بنى هاشم ؛

  • نام منبع :
    دانشنامه قرآن و حديث 9
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری: جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    22
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 75107
صفحه از 611
پرینت  ارسال به