۱ / ۲۴

قضا و قدر

۳۱.خاتمة مستدرك الوسائل : عن عبيد اللَّه بن موسى ، عن عبد العظيم عن إبراهيم بن أبى محمود ، قال :
قال الرضا عليه السلام : ثَمانِيَةُ أَشياءَ لا تَكونُ إلّا بِقَضاءِ اللَّهِ وقَدَرِهِ : النَّومُ وَاليَقظَةُ ، وَالقُوَّةُ وَالضَّعفُ ، وَالصِّحَّةُ وَالمَرَضُ ، وَالمَوتُ وَالحَياةُ .^۱

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به نقل از ابراهيم بن ابى محمود - : امام رضا عليه السلام فرمود : «هشت چيز است كه جز به قضا و قدرِ خداوند نيست : خواب ، بيدارى ، توانايى ، ناتوانى ، تن‏درستى ، بيمارى ، مرگ و زندگى» .

شرح‏

تبيين معناى قضا و قدر الهى و مسائل مربوط به آن ، از حوصله اين نوشته بيرون است ؛^۲ امّا براى تبيين اجمالى حكمت ياد شده ، اشاره به چند نكته خالى از فايده نيست :
۱ . در نظام آفرينش ، همه پديده‏ها بر پايه قضا و قدر استوارند و هيچ چيز ، از محدوده تقدير الهى ، خارج نيست .^۳ بنا بر اين ، اثبات قضا و قدر در موارد هشتگانه‏اى كه در حديثِ ياد شده آمده ، به معناى نفى ساير موارد نيست . در واقع ، موارد هشتگانه ، مواردى از زندگى هستند كه قضا و قدر الهى در آنها كاملاً محسوس و مشهود است .

تَعمَلونَ ما أمَرناكُم بِهِ مِنَ العَمَلِ بِطاعَةِ اللَّهِ ، وتَتَناهَونَ عَمّا نَهَيناكُم عَنهُ مِنِ ارتِكابِ مَحارِمِ اللَّهِ ، وتُعامِلونَ النّاسَ بِالصِّدقِ وَالعَدلِ ، وتُؤَدّونَ الأَمانَةَ ، وتَأمُرونَ بِالمَعروفِ ، وتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ، ولا يَطَّلِعُ النّاسُ مِنكُم إلّا عَلى‏ خَيرٍ ؛ فَإِذا رَأَوا ما أنتُم عَلَيهِ قالوا : هؤُلاءِ الفُلانِيَّةُ ، رَحِمَ اللَّهُ فُلاناً ما كانَ أحسَنَ ما يُؤَدِّبُ أصحابَهُ ! وعَلِموا فَضلَ ما كانَ عِندَنا فَسارَعوا إلَيهِ .
أشهَدُ عَلى‏ أبى ؛ مُحَمَّدِ بنِ عَلِىٍّ - رِضوانُ اللَّهِ عَلَيهِ ورَحمَتُهُ وبَرَكاتُهُ - لَقَد سَمِعتُهُ يَقولُ : كانَ أولِياؤُنا وشيعَتُنا فى ما مَضى‏ خَيرَ مَن كانوا فيهِ ؛ إن كانَ إمامُ مَسجِدٍ فِى الحَيِّ كانَ مِنهُم ، وإن كانَ مُؤَذِّنٌ فِى القَبيلَةِ كانَ مِنهُم ، وإن كانَ صاحِبُ وَديعَةٍ كانَ مِنهُم ، وإن كانَ صاحِبُ أمانَةٍ كانَ مِنهُم ، وإن كانَ عالِمٌ مِنَ النّاسِ يَقصُدونَهُ لِدينِهِم ومَصالِحِ اُمورِهِم كانَ مِنهُم . فَكونوا أنتُم كَذلِكَ ؛ حَبِّبونا إلَى النّاسِ ، ولا تُبَغِّضونا إلَيهِم .
به دستورى كه در طاعت از خداوند داده‏ايم ، عمل كنيد ، از انجام دادن حرام‏هاى خداوند - كه از آنها نهيتان كرده‏ايم - ، اجتناب كنيد ، با مردم با راستى و عدالت رفتار كنيد ، امانت را ادا نماييد ، امر به معروف و نهى از منكر كنيد و مردم ، از شما جز خوبى سراغ نداشته باشند ، كه اگر شما را بر اين حال ببينند ، خواهند گفت : "اينها پيرو فلانى هستند . خداوند ، فلانى را رحمت كند كه چه قدر خوب يارانش را فرهيخته كرده است!" و ارزش آنچه را كه نزد ماست ، مى‏شناسند و به سوى آن، شتاب خواهند كرد . من شهادت مى‏دهم كه از پدرم (باقر عليه السلام) شنيدم كه مى‏فرمود : دوستان و شيعيان ما در گذشته ، بهترين مردم دوران خود بودند . اگر در قبيله‏اى، امامى بود ، از ايشان بود . اگر در قبيله‏اى مؤذّنى بود ، از ميان آنان بود . اگر نگاه دارنده سپرده‏اى [از مال مردم ]بود ، از آنان بود و اگر عالمى در ميان مردم بود كه براى دين و مصلحتِ كارشان، به او مراجعه مى‏كردند ، از ايشان بود. شما نيز چنين باشيد . ما را در نظر مردم، محبوب كنيد و در نظرشان، مبغوض نسازيد . ^۱