براى توضيح اين مطلب، توجّه به چند نكته ضرورى است :
۱ . اين حديث از پيش‏بينى قرآن در باره آينده جهان اسلام پس از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله الهام گرفته و در واقع ريشه در اين آيه دارد :
(وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِيْن مَّاتَ أَوْ قُتِلَ انقَلَبْتُمْ عَلَى‏ أَعْقَبِكُمْ .^۱ و محمّد، جز فرستاده‏اى كه پيش از او [نيز] فرستادگانى [آمدند و] گذشتند، نيست . آيا اگر او بميرد يا كشته شود، به گذشته خود [يعنى به جاهليت‏] باز مى‏گرديد؟!) .
حديث ياد شده، شرح مى‏دهد كه چگونه ممكن است جامعه اسلامى به دوران جاهليت باز گردد، بدين شكل كه: با حذف اصل امامت و رهبرى امام عادل، باز گشتن به جاهليت جهان اسلام، قابل پيش‏بينى است! چيزى كه هست، آن جاهليت، بدون نقاب اسلام بود و اين جاهليت، با نقاب اسلام است.
۲ . بى ترديد، مقصود از امامى كه شناخت وى تداوم‏بخش عصر علم و مانع بازگشت به جاهليت است، هر كسى نيست كه زمام جامعه اسلامى را به دست گيرد؛ بلكه مقصود، امامان از خاندان رسالت هستند كه با عنوان اهل بيت و عترت، در حديث ثقلين و غدير و صدها حديث ديگر به مردم معرّفى شده اند.
۳ . هنگام مرگ ، انسان به روشنى مى‏فهمد راهى كه اهل بيت عليهم السلام به او نشان داده‏اند، راه درست ديندارى بوده و شناخت امام، چه نقشى در حيات معنوى و زندگى اخروى او داشته است .
۴ . حديث ياد شده مى‏تواند اشاره به اين آيات باشد :
(إِنَّمَآ أَنتَ مُنذِرٌ وَ لِكُلِ‏ّ قَوْمٍ هَادٍ .^۲ همانا تو هشدار دهنده‏اى و براى هر قومى، راهبرى است) .

بعثت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آغاز عصر علم بود و اساسى‏ترين مسئوليت ايشان، مبارزه با جهل و روشن كردن حقايق براى مردم بود:
(هُوَ الَّذِى بَعَثَ فِى الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَبَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِن كَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَلٍ مُّبِينٍ .^۱ او كسى است كه در ميان مردمِ درس نخوانده، فرستاده‏اى از [جنس ]خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها بخواند و آنها را [از پليدى‏هاى عقيدتى و اخلاقى و عملى ]پاكيزه كند و كتاب و حكمت به ايشان بياموزد، هر چند كه پيش از آن در گم‏راهى آشكار بودند) .
قرآن، نبوّت پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله را پديده‏اى منطبق با موازين عقلى و علمى معرّفى كرده است :
(وَ يَرَى الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ الَّذِى أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ .^۲ كسانى كه به ايشان دانش داده شده، آنچه را از سوى پروردگارت بر تو نازل شده، حق مى‏دانند) .
اين سخن، بدين معناست كه اگر دانشمندان، حقيقتاً در صدد شناخت پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بر آيند، به سادگى مى‏توانند صداقت او را در ادّعاى پيامبرى تصديق كنند؛ زيرا محتواى دعوت او منطبق با موازين عقلى و علمى است و او چيزى جز حق نمى‏گويد و مردم را به چيزى جز پيروى از عقل و علم، دعوت نمى‏كند.
اكنون با توجّه به اين مقدّمه، به شرح حديث ياد شده مى‏پردازيم . در اين حديث كه مضمون آن در منابع شيعه و اهل سنّت مكرّر نقل شده، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله مى‏فرمايد كه مرگ بدون شناخت امام، مرگ جاهليت است؛ يعنى كسى كه امام زمان خودش را نمى‏شناسد، زندگى او، زندگى يك مسلمان حقيقى نيست و اگر بدون شناخت امام بميرد، همانند كسى است كه در دروان جاهليت و قبل از اسلام مرده است.