كردن از زمان، گرهى گشوده نمى‏گردد و نتيجه‏اى حاصل نمى‏شود.
۲ . زمان، عيب و ايرادى ندارد؛ آن كه عيب و ايراد دارد، انسان است كه به حساب زمان گذاشته مى‏شود . در اين باره، حديثى به صورت شعر از امام رضا عليه السلام نقل شده كه مى‏فرمايد:
يَعيبُ النّاسُ كُلُّهُم زَمانَاًوَ ما لِزَمانِنا عَيبٌ سِوانا .^۱
همه مردم از زمانه ايراد مى‏گيرندحال آن كه زمانه را عيبى جز ما نيست .
۳ . زمان و تاريخ، مانند نيروى جاذبه زمين، قانونى دارد كه بايد آن را شناخت و از آن بهره گرفت؛ زيرا هر گونه برخورد غير علمى با آن، موجب افزوده شدن رنج و زحمت خواهد شد . در احاديثى از امام على عليه السلام آمده است : «كسى كه با زمانْ ستيزه جويد، زمان، او را بر زمين مى‏زند»،^۲ «كسى كه به زمان اعتماد كند، زمين مى‏خورد»،^۳ «آن كه از زمانه ايمن بنشيند، زمانه به او خيانت مى‏كند».^۴
۴ . نكاتى كه بدانها اشاره شد، حاكى از اهمّيت علم زمان‏شناسى است كه تحصيل آن، مورد تأكيد احاديث اهل بيت عليهم السلام است . از امام على عليه السلام نقل است كه : «براى انسان، همين شناخت، بس است كه زمان خود را بشناسد».^۵
۵ . يكى از آثار علم زمان‏شناسى، اين است كه انسانِ زمان شناس، در حوادث مشتبه تاريخى، غافلگير نمى‏شود^۶ و ديگر آن كه از حوادث عبرت‏آموز تاريخ، شگفت‏زده نمى‏گردد^۷ و بدين سان، در برهه‏هاى مختلف تاريخ مى‏تواند زمان را مديريت نمايد.

۴ / ۱۵

خشم گرفتن بر زمان و اعتماد به آن‏

۸۷.عيون أخبار الرضا عليه السلام : حدّثنا عليّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبيداللَّه بن موسى الرويانى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :
قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيِّ الرِّضا عليه السلام : يَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَديثٍ عَن آبائِكِ عليهم السلام . قالَ : حَدَّثَنى أبى ، عَن جَدّى ، عَن آبائِهِ عليهم السلام ، قالَ : قالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام : مَن عَتَبَ عَلى‏ الزَّمانِ طالَت مَعتَبَتُهُ ... مَن وَثَقَ بِالزَّمانِ صُرِعَ .^۱

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام : به امام جواد عليه السلام گفتم : اى فرزند پيامبر خدا! از پدرانت براى من حديثى روايت فرما .
فرمود : «پدرم از جدّم، از پدرانش نقل نمود كه امير مؤمنان عليه السلام فرمود : كسى كه به زمانْ خشمگين گردد، ناراحتى او زياد به طول خواهد انجاميد ... . كسى كه به زمان اعتماد كند، بر زمين خواهد خورد» .

شرح‏

اين سخن، به نكته مهمّى در باره «مهارت‏هاى زندگى در مديريت زمان» اشاره دارد. گفتنى است كه مقصود از زمان در اين جا، مفهوم لغوى و يا فلسفى آن نيست؛ بلكه مراد، موقعيت‏هاى فردى، اجتماعى و تاريخى و شرايط و مقتضيات حاكم بر آن است. در تبيين حديث ياد شده، اين نكات، قابل توجّه اند:
۱ . بُرهه‏هاى مختلف تاريخ، ويژگى‏ها و قوانين خاصّى دارند كه تنها با مديريت صحيح و رعايت قوانين خاصّ آنها مى‏توان به موفّقيت دست يافت، وگر نه با گلايه