دانست و سخنى را قرين آن نمود .
و اينك نكاتى در شرح آن :
۱ . اين حديث، ريشه در آيه ۹ از سوره زمر : (هَلْ يَسْتَوِى الَّذِينَ يعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ؛ آيا كسانى كه مى‏دانند و كسانى كه نمى‏دانند، يكسان اند؟!) دارد . در اين آيه، تشخيص فضيلت علم، بى‏ارزشى جهل و برترى عالم بر جاهل، به داورى بديهى عقل، واگذار شده است. بر اين اساس، معيار ارزش انسان، ميزان دانش اوست؛ امّا معيارِ ارزش علم چيست؟
۲ . معيار ارزش علم ، نقش آن در آسايش بيشتر و زندگى بهتر انسان است . بنا بر اين، ارزش هر عالمى به اندازه ارزش علم اوست. رياضيدان، پزشك، مهندس ساختمان، خيّاط، نقّاش و ساير دانشمندان و هنرمندان، به اندازه‏اى كه علم و هنر آنها در سعادت و زندگى بهتر جامعه نقش دارد، ارزشمند و قابل احترام هستند.
۳ . باارزش‏ترين علم، دانشى است كه سعادت و آسايش هميشگى انسان را تأمين نمايد . بر اين اساس، علم خداشناسى و دانش‏هاى مرتبط با آن، با ارزش‏ترين علوم، و دانشمندان خداشناس، ارزشمندترين دانشمندان هستند . صدر و ذيل آيه پيش‏گفته، به روشنى بر اين مدّعا دلالت دارد . متن كامل آيه ياد شده، اين است:
(أَمَّنْ هُوَ قَنِتٌ ءَانَاءَ الَّيْلِ سَاجِدًا وَ قَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُواْ رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الَّذِينَ يعْلَمُونَ وَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ .^۱ [آيا چنين كسى بهتر است‏] يا كسى كه شب را [به عبادت خدا] به سجود و قيام مى‏پردازد و از [مجازات ]آخرت مى‏ترسد و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟ بگو : آيا كسانى كه مى‏دانند و كسانى كه نمى‏دانند، يكسان اند؟! تنها خردمندان‏اند كه پند مى‏گيرند) .
در اين آيه، ابتدا خداوند سبحان، اين سؤال را مطرح فرموده كه آيا انسان‏هاى خداشناسى كه در دل شب، بستر استراحت و خواب ناز را رها مى‏كنند و در محضر

بَسْطَةً فِى الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ)^۱ .^۲

ترجمه حديث ۴۴

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام : به امام جواد عليه السلام گفتم : اى فرزند پيامبر خدا! از پدرانت براى من حديثى روايت فرما ... .
فرمود : «پدرم از جدّم، از پدرانش نقل نمود كه امير مؤمنان عليه السلام فرمود : ارزش هر انسان به اندازه‏اى است كه نيك مى‏داند (/نيك انجام مى‏دهد)» .

ترجمه حديث ۴۵

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به نقل از امام جواد، از پدرانش عليهم السلام - : على بن ابى طالب عليه السلام فرمود: «چهار سخن گفته‏ام كه خداوند، مرا در قرآن تأييد فرموده است ... . من گفته‏ام : ارزش هر انسان به اندازه دانش و هنر اوست . و خداوند در داستان طالوت مى‏فرمايد : (در حقيقت ، خدا او را بر شما برترى داده و او را در دانش و نيروى بدن بر شما برترى بخشيده است) » .

شرح‏

بزرگان علم و ادب در تبيين اهمّيت و ارزش اين حديث ، فراوان سخن گفته‏اند .
خليل بن احمد فراهيدى مى‏گويد :
أحَثُّ كَلِمَةٍ فى طَلَبِ العِلمِ .^۳
اين سخن، تشويق كننده‏ترين كلام، در تحصيل علم است .
سيّد رضى مى‏گويد :
و هذِهِ الكَلِمةُ الّتى لا تُصابُ لَها قيمةٌ ، و لا توزَنُ بِها حِكمةٌ ، و لا تُقرَنُ إلَيها كَلِمَةٌ . ^۴
اين، سخنى است كه نمى‏توان ارزشى براى آن تعيين كرد و حكمتى را هم‏وزن آن