ارزشمندترین ایثار

ايثار وقتی بزرگ‌تر و ارزشمندتر می‏شود که هنگام تنگدستیِ ايثارکننده صورت گیرد؛ هنگامی که فردی با وجود نیاز و احتياج و با کمال علاقه‏اش به خريدن کالايی يا خوردن و آشاميدن چيزی، از آن می‏گذرد و دارایی و حقش را به کسی می‏سپارد که به آن نيازمندتر است. آيه نهم سوره حشر، به اين حالت اشاره دارد: (وَ الَّذينَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإيمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَيْهِمْ وَ لا يَجِدُونَ في‏ صُدُورِهِمْ حاجَةً مِمَّا اُوتُوا وَ يُؤْثِرُونَ عَلی أنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون).
«و [نيز غنایم برای] كسانی است كه پيش از [آمدن] مهاجران، در خانه‌[های مدينه] و [پايگاه] ايمان، جای داشته‏اند، كسانی را كه به سوی آنان هجرت كرده‏اند، دوست می‏دارند و در دل به آنچه به مهاجران داده‏اند، چشمداشتی ندارند و [آنان را] بر خويش مقدم می‌دارند، هر چند خود نيازمند باشند. و آن‌ها كه از آزمندی جان خويش در اما‌ن‌اند، رستگارند».

اين آيه و آيات قبل، در جايگاه مدح و ستايش مهاجران و انصار صدر اسلام است. آیه نهم در پی آیه هشتم که به چگونگی تقسیم غنایم و سهم‌برندگان از آن اشاره می‌کند، انصار را نیز مانند مهاجران، سهم‌برنده می‌داند و ایثار و و همدردی آنان را یادآور می‌شود. آیه شریفه، کسانی را که با فقر و تنگدستی و با وجود نياز و احتیاجشان ايثار می‏کنند، از رستگاران و کاميابان می‏شمرد و آن‏ها را می‏ستايد. حديثی در کافی، مهم‌ترين کتاب حديثی شيعه، با استناد به همين آيه، بالاترين صدقه را صدقه کسی می‏داند که با وجود نياز، بکوشد اندکی از مال خود را با همه

روابط اجتماعی، تقويت و استوارسازی آن يا ترميم و بهبود آن استفاده کند. انسان مسلمان می‏تواند کسانی را به مهمانی فرا بخواند تا با آن‌ها طرح دوستی و همکاری بريزد، شرکتی برپا کند تا با دوستانش، همکار و همراه شود و هديه‏ای دست‌وپا نمايد و برای دوست ديرينِ در حال فراموشی‏اش روانه کند تا محبتِ کمرنگ‌شده، جانی دوباره بيابد. اسلام همه اين‌ها را نيکو شمرده و گاه به برخی تشویق و ترغيب کرده است؛ اما از اين ميان يکی را بر قلّه مکارم و بزرگواری‏های انسانی نشانده و تاج پرافتخار اخلاق را نصيب آن ساخته، و آن ايثار است.

ايثار به این معناست که ما از ميان بهره گرفتن شخصی از دارايی‌مان و بهره‏گيری ديگری از آن، ديگری را انتخاب کرده، او را بر خود ترجيح دهيم. اين مفهوم ايثار مالی است و می‏تواند به ايثار جانی و ايثارهای ديگر نيز تعميم يابد؛ مانند ايثار جانی امام علی علیه السلام در شب هجرت پيامبر صلی الله علیه و آله یا در نبردهای دشوار صدر اسلام از بدر و اُحد تا خيبر و حنين، و ایثار فرازآمده در سوره دهر، و ایثار شگفت یاران امام حسین علیه السلام در حساس‌ترین، تنگ‌ترین و پرپیچ‌ترین گردنه تاریخ اسلام.

ايثار، احسانی عميق و پرگستره، و از مواسات و همدردی نيز بزرگ‌تر است. ما در احسان، بخشی از مالی را که گاه چندان به آن نیازی نداريم می‏بخشيم؛ اما در مواسات، ديگری را شريک مال خود می‏کنيم و در ايثار، از آنچه برايمان باقی مانده است به ديگری می‏بخشيم. این حديث، مفهوم ايثار را روشن می‏کند: «أصلُ الإِيثارِ تَقديمُ الشَّی‏ءِ بِحَقِّهِ؛ ايثار، در اصل، مقدّم داشتن چيزی است به‏جا».^۱