35
گزيده شهادت نامه امام حسين عليه السّلام

بخش‏هاى مربوط به حماسه كربلا و شهادت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و ياران او) است ، با بررسى صدها گزارش و مأخذيابى مرحله به مرحله هر يك از آنها ، اهمّ منابع غير قابل استناد را شناسايى و ارزيابى و ضعف‏هاى آنها را گوشزد كرده‏اند. البتّه اين ، بدان معنا نيست كه همه مطالب اين كتاب‏ها ، نادرست و تحريف شده اند ؛ زيرا در اين كتاب‏ها، گزارش‏هاى معتبرى نيز از كتاب‏هاى كهن و اصلى تاريخ و سيره ، نقل شده است. مقصود ما ، آن است كه در اين دسته از منابع ، گزارش‏هاى نادرست يا بدون منبع و پشتوانه تاريخى ، به فراوانى يافت مى‏شوند كه نمى‏توان بر آنها اعتماد كرد و چه بسا با عملكرد و سيره رفتارى امام حسين عليه السلام و اهل بيت گرامى‏اش نيز ناسازگارند . بدين جهت است كه مطالب ياد شده در اين گونه كتاب‏ها، بدون ارزيابى، قابل استناد نيستند. اين منابع،۱ عبارت اند از :

۱. مقتل الحسين عليه السلام المنسوب إلى أبى مِخنَف‏

ابو مِخنَف لوط بن يحيى بن سعيد (م ۱۵۸ ق) ، از مورّخان مورد اعتماد و از اصحاب امام صادق عليه السلام است . او به احتمال فراوان ، شيعه و البته مقبول مورّخان فريقَين است و از اين رو ، تاريخ‏نگاران و سيره‏نويسان متعدّدى از كتاب او در باره قيام امام حسين عليه السلام نقل كرده‏اند . از اين ميان ، مى‏توان به : محمّد بن عمر واقدى (م ۲۰۷ ق) ، ابن قُتَيبه (م ۲۷۶ ق) در الإمامة و السياسة ، محمّد بن جرير طبرى (م ۳۱۰ ق) در تاريخش ، ابن عبد ربّه (م ۳۲۸ ق) در العقد الفريد ، على بن حسين مسعودى (م ۳۴۵ ق) در مُروج الذهب و أخبار الزمان ، شيخ مفيد (م ۴۱۳ ق) در الإرشاد و نيز النصرة فى حرب البصرة ، شهرستانى (م ۵۴۸ ق) در الملل و النحل ، خوارزمى (م ۵۶۸ ق) در مقتل الحسين عليه السلام و در آخرين حلقه‏ها به ابن عساكر(م ۵۷۱ ق) در تاريخ دمشق، ابن اثير (۶۳۰ ق) در الكامل ، سبطِ ابن جوزى (م ۶۵۴ ق) در تذكرة الخواصّ و ابو الفدا (م ۷۳۲ ق) در المختصر فى أخبار البشر اشاره كرد .۲

1.مقصود، همان «اَهمّ منابع» و «تأثيرگذارترين منابعِ» غير قابل استناد است و اگر به برخى آثار غير قابل استنادِ ديگر (نظير : سعادات ناصرى، طوفان البكاء و رياض القدس) نپرداخته‏ايم، تنها به اين دليل (محورى نبودن آنها) است .

2.ر . ك : وقعة الطفّ : ص ۹ (مقدّمه) . گفتنى است كه روايات ابو مخنف،در منابع كمتر شناخته شده‏اى همچون مَصرع الشَّين (ر . ك : كتابخانه ابن طاووس : ص‏۶۳) و مقتل مسكو (ر . ك : تراثنا : ش ۶۸) نيز درخور رديابى و بررسى اند .


گزيده شهادت نامه امام حسين عليه السّلام
34

كتاب‏هاى خود بياورند ، و اين ، چه بسا هم‏پايه استفاده از كتاب‏هاى كم‏اعتبار، مجهول و يا حتّى مجعول است .

البته زمينه‏ها و عواملى ، اين جريان را شدّت بخشيده‏اند كه از جمله آنها، پيدايش سبْك داستان‏پردازى و ارائه قرائت جذّاب و مخاطب‏محور از واقعه عاشوراست ؛ سبْكى كه بر پايه گرايش طبيعى انسان به حكايت و نقل هر چه زيباتر وقايعِ روى‏داده ، شكل گرفت و ميل فطرى آدميان به بزرگ داشتن و بزرگ‏تر كردن قهرمانان خود، به آن، كمك نمود .
در اين ميان ، كسانى آيات و روايات باز دارنده از دروغ‏پردازى را با به كار بردن اصطلاح «زبان حال» كنار زدند و حتّى در برخى نمونه‏هاى معدود، دروغ را تجويز كردند. راه يافتن اين زبان تخيّلى، احساسى و داستانى به منبر و مرثيه و تعزيه ، چرخه نقل شفاهى و نگارش كتبى را كامل كرد و پس از مدّتى ، آنچه به عنوان مرثيه يا مدّاحى و نقل حكايت به منظور برانگيختن احساسات، ساخته و خوانده شده بود، به كتاب‏ها راه يافت و از سوى برخى - كه ميان منابع كهن و نزديك به واقعه عاشورا و كتاب‏هايى كه قرن‏ها پس از آن نگاشته شده‏اند ، تفاوت چندانى نمى‏نهادند - ، به صورت يك سند تاريخى و قابل ذكر در آمد .
همه اينها، افزون بر اشتباهات ناخواسته انسانى است كه در نقل‏هاى تاريخى پيش مى‏آيند، مانند : خطاى حافظه در نقل شفاهى ، يا خطاى باصره در هنگام نوشتن كه به گاهِ نگارش و قرائت نسخه‏ها پيش مى‏آيد ، بويژه اگر نسخه، مغلوط يا بدخط باشد .

آنچه مايه اميدوارى پژوهشگران است، شكل هِرمى اين جريان ناخجسته است ، بدين معنا كه هر چند ممكن است تعداد كتاب‏هاى كنونى‏اى كه مطالب آميخته از درست و نادرست دارند، فراوان به نظر برسد، امّا پى‏يابى جريان نقل آنها، پژوهشگر را به تعداد انگشت‏شمارى از منابع مشخّص مى‏رساند كه سرچشمه ورود اين ادبيّات تخيّلى و بدون پشتوانه تاريخى ، به جريان گزارش دهنده حماسه كربلا هستند.
محقّقان دانش‏نامه امام حسين عليه السلام كه كتاب حاضر نيز برگرفته از آن كتاب (از

  • نام منبع :
    گزيده شهادت نامه امام حسين عليه السّلام
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدى رى‏ شهرى، تلخیص: مرتضی خوش‌نصیب
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 30613
صفحه از 1088
پرینت  ارسال به