«خدایا! اینان خاندان و خاصّان و نزدیکان من هستند. از اینان پلیدى را دور ساز و پاک و پاکیزه‏شان کن». من سر درون خانه کردم و گفتم: «ای پیامبر خدا! من هم با شما هستم؟». پیامبر فرمود: «تو به سوى خیر و خوبى هستى، تو به سوى خیر و خوبى هستى».^۱

آشنایی با فضای نزول آیات، سهم فراوانی در فهم مراد الهی دارد؛ چنان‌که روایت مذکور، مصداق «اهل البیت» را در آیه تطهیر روشن می‏کند و نشان می‌دهد که شامل همسران پیامبر صلی الله علیه و اله نمی‏شود. از این رو، گزارش‏های ناظر به فضای نزول آیات، در کتاب‏های متعدّدی گردآوری شده است.^۲

۱۰.نقد تفسیرهای نادرست

گفتیم که بخشی از روایات تفسیری، ناظر به خطای برخی از مفسّران صدر اسلام است. این مفسّران با کناره گرفتن از اهل بیت علیهم السّلام و محروم ماندن از دانش تفسیریِ ایشان، به برداشت‏های نادرستی از برخی آیات قرآن رسیدند. امامان علیهم السّلام پاره‏ای از این برداشت‏ها را نقد کردند و با بیان مفهوم درست آیات، از تحریف معنوی قرآن پیش‏گیری نمودند.

شماری از نمونه‏های این گونه روایات، در ذیل آیاتِ به ظاهر ناسازوار با عصمت انبیای الهی، یافت می‏شوند. یک نمونه فراگیر که ناظر به چند تن از پیامبران بزرگ الهی است، در مناظره امام رضا علیه السلام با متکلّمان دیگر ادیان مطرح شده است. پس از این مناظره طولانی، فردی به نام علی بن محمّد بن جَهم بر می‏خیزد و با امام رضا علیه السلام این گونه سخن می‏گوید:

۰.یا ابنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَ تَقُولُ بِعِصمَةِ الأَنبِیاءِ؟ قَالَ: «نَعَم». قَالَ: فَمَا تَقولُ‏ فِی قَولِ

تخصیص و تقیید است.^۱

۹. تشریح فضای نزول

بخش مهمّی از روایات تفسیری، روایاتی است که فضا و رویدادهای مقارن با نزول آیات را بیان می‏کند، مانند حدیث کسا که مبیّن فضای نزول آیه تطهیر است. این حدیث، از روایات مستفیض است و شیعه و اهل سنّت آن را نقل کرده‏اند. امّ ‏سلمه که شاهد نزول این آیه در خانه خود بوده، می‏گوید:

۰.إنَّ النبی صلی الله علیه و اله کانَ فی بَیتِها، فَأَتتهُ فاطمَةُ ـ رضی اللَّهُ عَنها ـ بِبُرمَةٍ فیها خَزِیرةٌ فَدَخَلَت بِها عَلیهِ فَقالَ لَها: «اُدعی لی زَوجَکِ و ابنَیکِ». قالت: فجاء علیٌّ و الحسنُ و الحسینُ علیهم السّلام فَدَخَلوا فَجَلَسوا یَأکُلونَ مِن تِلکَ الخَزِیرَةِ، وَ هُوَ عَلَی مَنَامَةٍ له، و کانَ تحتَهُ کِساءٌ خَیبَرِیٌ. قالت: و أنا فی الحُجرةِ اُصلّی، فأنزل اللَّهُ تَعالَی هٰذهِ الآیةَ: (إِنَّمَا یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ ٱلرِّجْسَ أَهْلَ ٱلْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا).^۲ قالَت: فَأَخَذَ فَضلَ الکِساءِ فَغَشَّاهُم بِهِ، ثُمَّ أخرَجَ یَدَیهِ فَأَلوَیٰ بِهما إلیٰ السَّماءِ ثُمَّ قال: «اللّهمَّ هؤُلاءِ أهلُ بَیتی وَ خاصَّتی [و حامَّتی] فأذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ و طَهِّرهُم تَطهیراً». قالَت: فأَدخَلتُ رأسی البَیتَ فقلتُ: «و أنا مَعَکُم یا رَسولَ اللَّهِ؟». قالَ: «إِنَّکِ إلیٰ خَیرٍ، إنّکِ إلیٰ خَیرٍ».

۰.پیغمبر صلی الله علیه و اله در خانه امّ سلمه بود، فاطمه با دیگى سنگى آمد که در آن، خزیره (نوعى آش‏) بود. پیغمبر صلی الله علیه و اله فرمود: «شوهرت و دو پسرت را نزد من فرا بخوان». على و حسن و حسین علیهم السّلام آمدند و نشستند و از آن غذا خوردند، در حالی که پیامبر صلی الله علیه و اله بر بسترش بود و زیرش عبایی خیبری بود. امّ سلمه می‏گوید: من درون اتاق نماز مى‏خواندم که این آیه نازل گردید: (خداوند می‏خواهد پلیدی را از شما خاندان دور کند و پاک و پاکیزه‏تان بگرداند). پیامبر صلی الله علیه و اله دنباله عبا را گرفت و بر سر ایشان کشید و دستانش را از عبا بیرون آورد و به دعا بر افراشت و گفت: