217
تفسیر روایی جامع (۱)

مراجعه به متن بدون توجّه به قرینه‏های آن خواهد بود؛ همان گونه که مراجعه انحصاری به اهل بیت علیهم السّلام، به معنای مراجعه به قرینه‏هایی رها و جدا از متن اصلی است. نتیجه این گونه مراجعه، محروم ماندن از هر دو، به صورت کامل و درست خود خواهد بود.

حاصل پذیرش مطلب فوق این است که برای ارائه نظر نهایی، کنار هم نهادن این دو ثقلِ معرفتی، ضروری است و تنها، برآیند مستند به مجموع آن‏ها قابل استناد به دین است. گفتنی است که با در نظر آوردن معصومیت اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و اله در هر دو عرصه گفتار و رفتار، از کردار آنان نیز مانند گفتارشان، می‌توان برای تفسیر و تبیین قرآن به عنوان قرینه‏های ناپیوسته بیرونی، بهره برد.

نکته قابل توجّه آن‏که روایات تفسیری، در دسترسی به دو دسته قرینه دیگر نیز یاریگر ما هستند. احادیث اهل بیت علیهم السّلام، گاه اسباب نزول آیات و قرینه‏های مقامی را گزارش می‏کنند و به کشف سیاق مقامی یاری می‏رسانند. برخی از روایات تفسیری نیز نسبت‏های نهفته و کم‏تر در دسترس میان آیات را آشکار می‏کنند و آیه را در دل آیات مرتبط با آن تبیین می‏نمایند. نمونه مشهور، کنار هم آوردن دو آیه بسیار دور از هم، توسّط امام علی علیه السلام است. ایشان عبارت (حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ) در صدر آیه ۲۳۳ سوره بقره۱ را در کنار (وَ حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا) در آیه پانزدهم سوره احقاف۲ می‏نهد تا کم‏ترین زمان بارداری را از آن استنباط کند و بدین سان، زنی را که فرزندی شش ماهه به دنیا آورده بود، از تهمت زنا و اجرای حد برهاند.۳

شیوه دست‏یابی به روایات تفسیری

گردآوری روایات تفسیری و ناظر به آیات، دو مرحله اصلی دارد. ابتدا آن دسته از روایات

1.. (وَالوَالِدَاتُ یُرضِعنَ أَولَادَهُنَّ حَولَینِ کامِلَینِ لِمَن أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ…؛ و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند. [این حکم‏] براى کسى است که بخواهد دوران شیردهی را تکمیل کند…).

2.. (وَ وَصَّینَا الإِنسَانَ بِوَالِدَیهِ إِحسَانًا حَمَلَتهُ أُمُّهُ کُرهًا وَ وَضَعَتهُ کُرهًا وَ حَملُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهرًا…؛ و انسان را [نسبت‏] به پدر و مادرش به احسان سفارش کردیم. مادرش با تحمّل رنج، به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنیا آورد. و بارداری و از شیر گرفتنِ او سى ماه است…).

3.. برای آگاهی از همۀ ماجرا، ر.ک: دعائم الاسلام: ج۱ ص۸۷.


تفسیر روایی جامع (۱)
216

پیامبر صلی الله علیه و اله نهاد و او را به تنزیل و تأویل آن عالم کرد؛۱ علمی که میراث گران‌بهایی برای اهل بیت گرامی‌اش شد۲ و ویژگی ممتازی به آنان بخشید که امام علی علیه السلام از آن با اصطلاح «قرآن ناطق»۳ و امام حسین علیه السلام با عنوان «تکیه‏گاه تفسیر قرآن» یاد کرده‌اند.۴

آنچه گذشت، پایه‏ای برای لزوم مراجعه به روایات معتبر می‏شود؛ روایاتی که حکایت‌گر سخنان اهل بیت‏اند و به عنوان قرینه‏های لفظیِ ناپیوسته، ما را در فهم مقصود خداوند یاری می‌دهند.

از دیدگاهی دیگر، قرآن و اهل بیت علیه السلام دو یادگار گران‏بهای بر جای مانده از آورنده قرآن، حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و اله هستند. این دو ثقل، همراه همیشگیِ یکدیگرند و هرگز از هم جدا نمی‏شوند. از این رو، مراجعه به قرآن بدون توجّه به سخن اهل بیت، به معنای

1.. الکافی: ج۱ ص۲۱۳ ح۲.

2.. ر.ک: الصحیفة السجّادیّة، دعای ۴۲ (دعای ختم قرآن): «اللّهمَّ إنّکَ أَنزَلْتَه عَلی نَبیّکَ محمّدٍ صلی الله علیه و اله مُجمَلاً وألهَمَتَهُ عِلمَ عَجائِبهِ مُکَمَّلاً، و ورَّثتَنا عِلمَهُ مُفَسَّراً».

3.. ر.ک: موسوعة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام: ج۸ ص۲۰۶ «القرآن الناطق».

4.. موسى بن عقبه خطبه‏ای را از امام حسین علیه السلام نقل کرده که بر این مطلب دلالت دارد: «نَحنُ حِزبُ اللّهِ الغالِبونَ، وعِترَةُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و اله الأَقرَبونَ، و أهلُ بَیتِهِ الطَّیّبونَ، و أحَدُ الثَّقَلَینِ، الَّذینِ جَعَلَنا رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و اله ثانِیَ کتابِ اللّهِ تَبارَک وتَعالَى، الَّذی فیهِ تَفصیلُ کلِّ شَی‏ءٍ، (لا یَأتیهِ الباطِلُ مِن بَینِ یَدَیهِ وَ لا مِن خَلفِهِ‏) وَالمُعَوَّلَ عَلَینا فی تَفسیرِهِ، لا یُبطِئُنا تَأویلُهُ، بَل نَتَّبِعُ حَقائِقَهُ. فَأَطیعونا فَإِنَّ طاعَتَنا مَفروضَةٌ، إذ کانَت بِطاعَةِ اللّهِ ورَسولِهِ مَقرونَةً. قالَ اللّهُ  عز و جل: (أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأَمرِ مِنکم فَإِن تَنازَعتُم فِی شَی‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ) و قالَ: (وَ لَو رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِی الأَمرِ مِنهُم لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یستَنبِطُونَهُ‏ مِنهُم وَ لَو لا فَضلُ اللَّهِ عَلَیکم وَ رَحمَتُهُ لَاتَّبَعتُمُ الشَّیطانَ إِلَّا قَلِیلًا)؛ ما حزب چیرۀ خداییم و خاندان و نزدیکان پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و اهل بیت پاک او و یکى از دو چیز گران‏بهایى هستیم که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در کنار کتاب خداى متعال و پس از آن قرار داد؛ کتابى که بیان هر چیز در آن هست و (باطل، از پس و پیش، به آن راه ندارد) و در تفسیر آن، بر ما اعتماد مى‏شود و تأویلش بر ما پوشیده نمى‏ماند، بلکه حقایقش را دنبال مى‏کنیم. پس، از ما اطاعت کنید که اطاعت از ما واجب است؛ زیرا با اطاعت خدا و پیامبرش همراه است. خداوند عزّ و جلّ فرموده است: (از خدا و پیامبر و اختیارداران خود، اطاعت کنید و اگر در چیزى اختلاف کردید، آن را به خدا و پیامبر باز گردانید) و فرمود: (و اگر آن را به پیامبر و اختیارداران خود باز مى‏گرداندند، بى‏ تردید، به حقیقت آن پى مى‏بردند و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، همۀ شما جز اندکى، از شیطان پیروى مى‏کردید)». (الاحتجاج: ج۲ ص۹۵ ح۱۶۵؛ المناقب، ابن شهرآشوب: ج۴ ص۶۷؛ وسائل الشیعة: ج‏۲۷ ص۱۹۵ ح۳۳۵۷۶ ـ ۴۵).

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 28523
صفحه از 311
پرینت  ارسال به