تاريخ انتشار: یکشنبه 1400/2/26
کد خبر: 71150

نود و نهمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث منتشر شد

نود و نهمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ویژه بهار 1400 با 8 مقاله حدیثی منتشر شد

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، نود و نهمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث، ویژه بهار ۱۴۰۰  با ۸ مقاله حدیثی به مدیر مسئولی و سردبیری آیت الله محمدی ری شهری، از سوی پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث منتشر شد.

در این شماره از فصلنامه علوم حدیث می خوانید:

                علی اکبر بابایی، محمدعلی مروجی طبسی

                فاطمه سادات نقیبی، مهدی مهریزی، سیدمحمدباقر حجتی، سیدابوالقاسم نقیبی

                محمد غفوری نژاد

                 معصومه طاهریان قادی، سیدمحسن موسوی، مهدی تقی زاده طبری

                  مهدی مردانی (گلستانی)

                  مهناز عباسی

                 عماد مرادی، حمیدرضا فهیمی تبار، پرویز رستگارجزی

                  کاظم استادی

 

 

چکیده مقالات:

۱. آسیب ‏شناسی مبانی اعتبارسنجی روایات تفسیری معصومان

چکیده:

یکی از منابع مهمّ تفسیر قرآن، روایات معصومان: است. با توجّه به وقوع جعل در میان برخی روایات، درباره لزوم اعتبارسنجی روایات منقول از ایشان:، اختلافی نیست، اما در اعتبارسنجی آن روایات و نتایج آن ناهمسانی فاحشی است. برخی با پذیرش سهل‏ گیرانه، روایات نامقبول را مستند تفسیر قرار داده ‏اند و برخی با ردّ شتابزده، روایات تفسیری فراوانی را از گردونه اعتبار بیرون رانده ‏اند. آسیب ‏های بسیاری که در اعتبارسنجی آن روایات رخ داده، ناشی از مبانی سست‏ بنیاد برخی حدیث‏ پژوهان است. این مقاله در صدد آسیب‏ شناسی مبانی اعتبارسنجی روایات تفسیری برآمده و به تبیین آن‏ها پرداخته است که عبارت‏اند از: ۱. قطعی الصدور پنداری همه روایات منقول از منابع پیشین، ۲. انگاره تنافی غلوّ و وثاقت، ۳. انگاره تلازم غلوّ راوی و برساختگی روایاتش، ۴. مشروط دانستن صحّت روایات تفسیری به بودن مضمون آن‏ها در قرآن، ۵. انحصارپنداری اعتبار خبر واحد به وثاقت مخبری، ۶. مشروط دانستن صحّت روایات تأویلی به مطابقت با سیاق.

کلیدواژه‏ ها: اعتبارسنجی، غلوّ، مجعول، وثاقت، کتب اربعه.

 

۲. مطالعه تطبیقی منهج مزارنگاری در کتب اربعه

چکیده:

این نوشتار، به ترتیب زمانی، به ارزیابی شیوه نگارش هر یک از مؤلفان کتب اربعه در کتاب المزار موجود در این کتاب‏ ها می‏ پردازد. در مطالعه تطبیقی روش‏ های هر یک از مؤلفان کتب اربعه در «کتاب المزار» خویش به شباهت‏ ها و تمایزاتی دست می‏ یابیم. این شباهت‏ ها در ساختار کلی برخی ابواب آن‏ها به چشم می ‏آید، اما در تناسب ابواب، عنوان‏ دهی آن‏ها، ترتیب احادیث، ذکر اسناد روایات، اختصار یا تفصیل در طرح موضوعات، تعلیقات فقهی ذیل روایات و مباحث فقه الحدیثی مربوط به احادیث و دیگر جهات، کاملاً متمایز به نظر می‏ آیند. یافته این تحقیق آن است که «کتاب‏ های المزار» کتب اربعه، در گذر زمان، هر یک نسبت به قبلی به جامعیت در موضوعات، چینش و ترتیب منطقی ‏تر در نوع نگارش رو نهاده است؛ به نحوی که «المزار» شیخ طوسی نسبت به دو «المزار» پیشین، از جامعیت و روش‏مندی بهتری برخوردار شده است؛ ابواب در ترتیب و چینش، منظم ‏تر و احادیث با حجم بیشتر و موضوعات گسترده ‏تر نگارش یافته است. این موضوع درباره «المزار» شیخ صدوق نسبت به «المزار» شیخ کلینی نیز صادق است.

کلیدواژه‏ ها: زیارت، منهج، المزار، کتب اربعه، الکافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام.

 

۳. متن کاوی، اعتبارسنجی و دلالت پژوهی روایات دعای «یا من ارجوه لکل خیر»

چکیده:

یکی از دعاهای مشهور در ماه رجب دعایی با مطلع «یا من أرجوه لکل خیر» است که شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، متن و دستور خواندن آن را از اقبال الأعمال سید بن طاووس نقل کرده است. حالات امام صادق علیه السلام به هنگام قرائت این دعا، طبق گزارش ابن طاووس، ابهاماتی دارد و شناخت حقیقت آن نیازمند فحص و بررسی است. جستجو در متون کهن حدیثی امامیه نشان می ‏دهد که متونی شبیه این دعا در مصادری از جمله الکافی، رجال الکشی و مصباح المتهجد با اختلافاتی در متن، سند و نحوه قرائت وارد شده است. شواهدی وجود دارد که نشان می‏ دهد در میان مصادر کهن، نزدیک‏ترین متن به اقبال ابن طاووس، نقل کشی است. علامه مجلسی در زاد المعاد، نقل اقبال و کشی را تلفیق کرده و ظاهراً با استفاده از روایاتی از کتاب الدعاء الکافی، به تفسیر فقرات مبهم نقل ابن طاووس پرداخته است. منشأ کیفیت رایج در میان مؤمنان به هنگام قرائت این دعای شریف، تعلیم علامه مجلسی در زاد المعاد است. این پژوهش نشان می‏ دهد که هر چند علامه مجلسی در تفسیر فقرات مبهم نقل ابن طاووس تا حدی صائب بوده است، ولی بخشی از تعلیم او با متن اقبال سازگار نمی ‏نماید. بررسی اسناد این دعا نشان می‏ دهد که هیچ یک از متون دعا، سند صحیحی نداشته، ولی مجموعه قراین و شواهد، از جمله نقل شخصیت‏ هایی همچون کلینی، کشی، شیخ طوسی و ابن طاووس می ‏تواند این اطمینان را در انسان ایجاد کند که اجمالاً این مضامین از امام صادق علیه السلام صادر گردیده است؛ هرچند نسبت به جزئیات و تفاصیل مربوط به آن (ازجمله ورود آن در زمان خاص یا قرائت آن به کیفیت مخصوص) چنین اطمینانی حاصل نمی ‏شود.

کلیدواژه ‏ها: ادعیه ماه رجب، یا من ارجوه لکل خیر، اقبال الاعمال، سید بن طاووس، طرازی.

 

۴. روش های اعتبار سنجی منابع حدیثی با تکیه بر آثار شیخ صدوق

چکیده:

از ویژگی بارز احادیث شیعه انتقال مکتوب آن‏ها ‏است. از این رو یکی از روش‏ های اعتبارسنجی نزد قدما، بررسی منابع حدیثی بوده است. شناخت روش‏ های موجود در این نوع از اعتبارسنجی، نیازمند بررسی عملکرد قدما است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به ارائه روش ‏هایی در تشخیص منابع مکتوب شیخ صدوق و نوع تعامل وی با این آثار پرداخته شده است. اعتبارسنجی شیخ صدوق در حوزه مکتوبات حدیثی قابل تقسیم به سه دسته ‏اند: قبول اجمالی مصدر حدیثی، طرد تمام کتاب و قبول بخشی از آثار. در این تقسیم ‏بندی‏ ها عواملی مانند شناسایی صحت و سقم انتساب کتاب به نویسنده، مشایخ صاحب کتاب، نوع محتوای کتاب، روش تحمل و انتقال کتاب، میزان اعتبار نسخه کتاب و شخصیت راوی کتاب دخیل بوده است. به نظر می ‏رسد عوامل مؤثر بر این دسته ‏بندی‏ ها بر سایر قدما نیز صدق ‏کند.

کلیدواژه ‏ها: کتاب‏شناسی، نسخه‏ شناسی، اعتبارسنجی، مصادر شیخ صدوق

 

۵. مبانی عصری سازی افعال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

چکیده:

الگوگیری از افعال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم همیشه هموار نیست و گاه بهره‏‏ گیری از افعال ایشان به دلیل محدودیت‏‏ های تاریخی با دشواری همراه است. در چنین شرایطی، باید اقتضائات عصر جدید را در نظر گرفت و رفتارهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را متناسب با فرهنگ زمانه عصری ‏سازی کرد؛ موضوعی که با تکیه بر ظاهر متون سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پدید نمی ‏آید و نیازمند تعریف مبانی و باورهای بنیادین است. مقاله حاضر کوشیده است تا با تبیین مبانی و پیش‏ فرض‏ های مؤثر در عصری سازی افعال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ، زمینه بهره‏ گیری از این دست از افعال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را فراهم آورد و امکان توسعه مصادیق سیره نبوی را مهیا نماید. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‏ دهد که با پذیرش پنج مبنای بنیادین - که به روش تحلیلی - اکتشافی به دست آمده است - امکان تحلیلِ عصری افعال پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فراهم می ‏شود و می‏ توان رفتارهای ایشان را متناسب با فضای فرهنگی و محیطی امروز، به روز رسانی کرد.

کلیدواژه ‏ها: معاصرسازی، سنت فعلی، سیره پژوهی، سیره نبوی، اصول استنباط.

 

۶. بررسی دیدگاه اندیشمندان مسلمان درباره مدیریت زنان و مفاد روایت «لن یفلح قوم اسندوا امرهم الی امراة»

چکیده:

فرو‏دست شمردن زنان، نادیده گرفتن توانایی ‏های آنان و ناکارآمد دانستن مدیریت زنان، یکی از جریانات قابل مشاهده در تاریخ جوامع، از جمله جوامع مسلمان است. مطالعه موردی این پژوهش روایت «لن یفلح قوم اسندوا امرهم الی امراه» ‏است. بررسی آرای موافقان و مخالفان روایت، عوامل و زمینه ‏های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی صدور و پذیرش چنین روایاتی، مسأله پژوهش حاضر است.

طی این جستار، با روش پژوهش تحلیل انتقادی، تفکرات محدود کننده‏ای بازنمایی می‏ گردد که به تدریج، با بازگشت به سنن جاهلی، زنان را نه تنها از مدیریت و تصمیم‏ گیری ‏های کلان سیاسی و اجتماعی، که از سواد آموزی، رفتن به بازار و حتی حضور در مساجد نیز نهی کرده و تا حصر خانگی زنان پیش می‏ رود. فارغ از بحث‏ های مربوط به تاریخ‏ گذاری این حدیث و با فرض صحت، روایت از قرن دوم تا هشتم هجری مورد قبول اغلب جریان‏ های فکری جامعه اهل سنت بوده و به دلیل کثرت نقل، وارد متون حدیثی شیعی، مانند الخلاف و بحار الانوار نیز گردیده است. با وجود ورود به منابع شیعی این تفکر در میان شیعیان طرفداران کمتری دارد. با مطالعه شرایط تاریخی دهه‏ های اولیه متوجه می ‏شویم که عوامل وزمینه‏ هایی مانند فتوحات، سرگرم شدن صحابه و تابعین به جنگ، اِعمال سلیقه های فردی خلفا باعث برگشت به سنت‏ های جاهلی قبیله‏ ای و نادیده گرفتن زنان می‏ شوند. جریان نو‏اندیش دینی، با نگاه منتقدانه، معتقد است متن این گونه روایات چه جعلی دانسته شود و چه برخاسته از فهم تاریخی و منطقه ‏ای، نتیجه حاصل از آن، دور افکندن چنین روایاتی است.

کلیدواژه‏ ها: مدیریت، زن، روایت لن یفلح،  تطور

 

۷. اندازه گیری پایبندی علامه حلی به سند محوری در نقد حدیث

چکیده:

علمای امامیه برای ارزیابی روایات از دو اصطلاح صحیح و ضعیف استفاده می ‏کردند و بر اساس قراین - که یکی از آن قراین سند حدیث بود - به صحت و یا ضعف حدیثی حکم می‏ کردند. تا این‏که نظریه تربیع احادیث توسط علّامه حلّی به کار گرفته شد. ایشان احادیث را بر اساس سلسله سند به چهار دسته «صحیح»، «حسن»، «موثق » و «ضعیف» تقسیم کرد. با توجه به انتقاد بسیاری از عالمان به این شیوه ارزیابی، در این پژوهش بر آن شدیم تا به صورت آماری میزان پای‏بندی علّامه حلّی در عمل به وضع اصطلاحات جدید و سندمحوری را به دست آوریم. بر اساس نتایج به دست آمده، ایشان در موارد بسیاری به اصطلاحات خود پای‏بند نبوده و تعداد احادیث ضعیفی که مورد عمل قرار داده، از مجموع احادیث صحیح وحسن و موثق بیشتر است. بنابراین با وجود این‏که ایشان از پیشگامان رویکرد سندمحورانه به نقد حدیث است. این رویه را در کتاب‏ هایش در پیش نگرفته است.

کلیدواژه ‏ها: علامه حلی، سندمحوری، نقد حدیث، عمل به حدیث، تربیع حدیث.

 

۸. بررسی انتساب سند کتاب سلیم به شیخ طوسی

چکیده:

از دیرباز، مناقشاتی درباره شخصیت سلیم و نیز صحت و اعتبار کتاب سلیم بن قیس در منابع شیعی وجود داشته است. موافقان اعتبار کتاب سلیم، بدون توجه به مشکلات محتوایی این کتاب، و نیز وضعیت نسخه‏ هایِ خطی مشوش کتاب سلیم، اصرار دارند تا با بیان نظرات تأییدی دانشمندان و علمای پیشین و اسناد قابل قبول برای کتاب سلیم، نسبت به اعتبار این کتاب اقدام، یا وضعیت اعتبار آن را تصحیح یا پررنگ نمایند. در این میان، اسناد شیخ طوسی بر ابتدای یک مدل از نسخه‏ های خطی کتاب سلیم، بسیار حایز اهمیت است؛ اما با توجه به ابهامات جدی موجود در سند منسوب به شیخ طوسی، و نیز با توجه به دلایل و قراینی که از آثار شیخ طوسی و منابع پیشینیان او وجود دارد، به نظر می ‏رسد که اسناد نونویس موجود در یک نسخۀ خطی کتاب سلیم، سند و طریق شیخ طوسی نیستند و برخی افراد، دانسته یا نادانسته آن را به صورت جعلی در نسخه‏ برداری ‏های خود از کتاب منسوب به سلیم، آن را بر نسخۀ خطی متأخر کتاب سلیم افزوده ‏اند.

کلیدواژه ‏ها: کتاب سلیم، سلیم بن قیس، شیخ طوسی، طرق طوسی

 

علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به سایت فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم حدیث» به نشانی اینترنتی hadith.riqh.ac.ir مراجعه کنند