اجتماعی جامعه را فراهم کرده است. آيه صدم سوره آل عمران به‌روشنی و صراحت به اين مطلب پرداخته است. خداوند در اين آيه خطاب به مؤمنان می‏فرمايد: (يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تُطيعُوا فَريقاً مِنَ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إيمانِكُمْ كافِرين)«ای كسانی كه ايمان آورده‏ايد، اگر گروهی از كسانی را كه به آنان كتاب [آسمانی] داده شده فرمان بريد، شما را پس از ايمانتان به كفر باز می‏گردانند». در همين سوره، در آيه ۱۴۹ می‏خوانيم: (يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تُطيعُوا الَّذينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلی أعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرين)«ای كسانی كه ايمان آورده‏ايد، اگر از كسانی كه كفر ورزيده‏اند اطاعت كنيد شما را به عقب (به كفر و جهالت دوران جاهليت) باز می‏گردانند، پس زيانكار خواهيد گشت». آیه، واضح و روشن می‏فرمايد اطاعت از کافران، ارتداد، بازگشت به گذشته و کفر را در پی‏دارد و روشن است که سرنوشت کفر و ارتداد، چيزی جز زيان نيست. افزون بر اين، آيه ۵۲ سوره فرقان نيز به همين فرمان و اطاعت تصريح می‏کند: (فَلا تُطِعِ الْكافِرينَ وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً كَبيراً)«پس هرگز از كافران پيروی مكن و با الهام از اين [كتاب و منطق قوی آن] با آن‌ها جهادی بزرگ (سرد و گرم) انجام ده»^۱. گفتنی است با همين ملاک، اطاعت از مشرکان نيز نادرست است و به همین دليل اگر کسی بکوشد که ما را به شرک بکشاند، حتی اگر پدر و مادر ما باشد، وجوب اطاعت ندارد و بلکه بايد از او سرپيچيد. قرآن با وجود سفارش‏های اکيد به

بی‏اصطکاک و درگيری و تزاحم و تعارض و خصومت، به سلامت و رستگاری و فلاح می‏رسد. به اميد آن روز.

آنان که شايسته فرمان‏بری نيستند

گفته شد هرگاه از اطاعت سخن گوییم و اين اطاعت را در زندگی فردی و ارتباطات اجتماعی مؤثر بدانيم، اين سخن نيز لازم می‏آيد که از چه کسانی اطاعت کنيم و از چه کسانی اطاعت نکنيم. بخش پيشين، به معرفی کسانی گذشت که آيات و روايات شريفه، به فرمان‏برداری از آن‌ها دستور داده و توصيه کرده بود. اکنون از کسانی سخن می‏رانيم که آيات شريفه و برخی روايات، از اطاعت آن‌ها باز داشته و فرمان‌برداری از آن‌ها را مايه تباهی، گمراهی و حتی گاه گسستن رشته‏های پيوند اجتماعی دیگر دانسته است.

کافران

جامعه دينی در دايره دين‌مداری‌اش، برخی را به درون راه می‏دهد و برخی را از گردونه بيرون می‏فرستد و پيوندهای اجتماعی مردمان ديندار اجتماع که بر پايه دين استوار شده به آموزه‏های دينی گره می‌خورد و ازاين‌رو هر جا که اشخاصی خارج از حيطه دين، در صدد ايجاد پيوند برآيند، بايد به آن با نگاه ترديد و شک نگريست و تنها در جايی به آن اجازه داد که خطری جامعه دينی را تهديد نکند. کم نيست پيوندهايی که از درون جامعه دينی با بيرون از آن برقرار شده است و به‌تدريج به ايجاد رخنه در جامعه منجر شده است و همان مايه نفوذ دشمنان در دل اجتماع
گشته و زمينه انحراف فکری و دينی و حتی گاه سقوط سياسی و