ـ قرآن: ابان بن تغلب، خدمات ارزنده‌ای به ساحت قرآن کریم عرضه داشته است؛ به گونه‌ای که برخی کارهای وی یا پیش از او سابقه نداشته و یا در زمره اوّلین‌های آن عرصه بوده است. عنوان نیمی از تألیفات ابان، بیانگر آن است که مسائل قرآنی، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است. آثار قرآنی او عبارت اند از: تفسیر غریب القرآن (یا معانی القرآن)، کتاب القرائات و کتاب الفضائل. با این که عنوان کتاب الفضائل، صراحتی در قرآنی بودن آن ندارد و یا حداقل، مشتمل بودن بر فضیلت آیات و سور قرآنی را به ذهن متبادر می‌سازد؛ امّا پس از بازسازیِ محتوای کتاب یاد شده ـ که در جای خود خواهد آمد ، قرآنْ‌محور بودن آن، نمایان می‌گردد؛ به گونه‌ای که مؤلّف آن در صدد ذکر تفسیر رواییِ آیاتی بوده است که فضیلت‌های ویژه‌ای برای امیر مؤمنان علیه السلام و اهل‌بیت علیهم السّلام بازگو می‌کنند. البته فضایل و مناقب بدون اشارهٔ مستقیم به آیات نیز از ابان رسیده که در کتاب الفضائل ذکر شده‌اند.

ـ فقه: ابان بن تغلب، در حوزه فعالیت‌های فقهی، از جایگاه مناسبی برخوردار بود. توصیه امامان معصوم علیهم السّلام به او جهت همنشینی با مردم و ارائه فتوا به آنان، بیانگر اوج اعتماد آن بزرگواران به شاگرد مکتبشان است. ناگفته نماند که در میان آثار عنوان شده برای او، عنوان فقهی ـ به معنای بیان فروعات احکام ـ به چشم نمی‌خورد. روایات فقهی موجود از ابان نیز حجم اندکی از تمام روایات او را در بر گرفته‌اند.

ـ حدیث: در آسمان حدیث، ابان بن تغلب همچون ستاره‌ای می‌درخشد. درک محضر سه امام همام، نقل احادیث فراوان و متنوع، کثرت مشایخ و شاگردان و همچنین توثیق ابان توسط عالمان و رجالیان فریقین، از جمله ویژگی‌های حدیث وی‌اند. تألیفات ابان، همچون بسیاری از هم‌‌عصران او بر پایه روایات و سخنان پیشوایان دینی استوار بوده است. بر اساس یک نقل، ابان بن تغلب، سی‌هزار حدیث^۱ و در نقل دیگری، احادیث بسیاری از امام صادق علیه السلام دریافت نموده است. ^۲

ـ ادب، لغت و نحو: ادیب‌شناسان، ابان بن تغلب را در شمار ادیبان برجسته ذکر

علی۷ را بپذیرد و وقتی در گفتار علی۷ اختلاف پیدا کردند، سخن جعفر بن محمّد۷ را بپذیرد.^۱

همچنین ابان بن تغلب با تألیف اثری به نام کتاب الفضائل، حمایت عملیِ خود به خاندان وحی را به نمایش گذاشت. محتوای این کتاب، بنابر مطالعات صورت گرفته، دربردارنده احادیثی است در بیان فضیلت‌ها و منقبت‌های امیر مؤمنان علیه السلام و اهل‌بیت پیامبر علیهم السّلام.

موقعیت علمی

۱. جامعیت علمی

تخصّص ابان در علوم متنوّع، به گونه‌ای است که از وی شخصیتی جامع پدید آورده است. جالب آن که نجاشی، او را در تمام دانش‌های مطرح در آن دوران، پیشتاز می‌داند و می‌نویسد:

۰.و كان أبان، مقدّماً فی كلّ فنٍّ من العلم فی القرآن و الفقه و الحديث و الأدب و اللغة و النحو، و له کتب.^۲

۰.ابان، در همه فنون علم، پیشتاز و مقدّم بود؛ در قرآن، فقه، حدیث، ادب، لغت و نحو. وی تألیفاتی هم دارد.

توضیح پیوند ابان با هر یک از علوم فوق ـ به صورت اجمالی ـ امری ضروری به نظر می‌رسد: