که ابلاغ و تبیین بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله لازم است، تصدیق و پیروی از آن نیز بر امّت واجب است. بسیاری از مفسّران شیعه و اهل سنّت نیز آیه مذکور را همین گونه فهمیده‏اند و یا تفسیرشان، مخالف این معنا نیست.^۱ چنان‌که علّامه طباطبایی( نیز در تفسیر آیه ۴۴ سوره نحل می‏نویسد: «و آیه بر حجّیت گفتار پیامبر صلی الله علیه و اله در تبیین آیات قرآن دلالت دارد».^۲

این دلیل در هر دو بخشِ گفتار و رفتار پیامبر، جاری است و از این نظر تفاوتی نیست. پیامبر صلی الله علیه و اله می‏تواند آیه‏ای را با سخن خویش تبیین کند و می‏تواند رفتاری از خود نشان دهد که مفهوم آیه را روشن سازد و می‏تواند فهمِ صورت گرفته از آیه را تقریر کند؛ یعنی با سکوت و انکار نکردن خود، آن را تأیید نماید.

اشکال: شاید گفته شود که واژه «تبیین» در آیه، به معنای «تبلیغ» است و مقصود آیه این است که رسالت پیامبر اکرم، رساندن آیاتِ نازل شده است. از این رو، وظیفه دیگری همچون تفسیر، بر دوش پیامبر نیست تا مستلزم اعتبار آن و لزوم قبولش از سوی امّت باشد.

پاسخ: می‏توان با مراجعه به کتاب‏های لغت، تفاوت «تبلیغ» و «تبیین» را در یافت. تبلیغ، به هر گونه رساندن گفته می‏شود. حتّی اگر فردی نامه و نوشته‏ای را به کسی برساند، بی آن‏که محتوای آن را بداند یا بتواند بفهمد، تبلیغ و رساندن بر کار او صدق می‏کند. امّا در

شود و بتوانیم سیره اهل بیت را نیز به آن ملحق کنیم، آن گاه بحثی یک‌باره در باره حدیث به عنوان حاکی و گزارشگر سنّت نبوی و سیره اهل بیت علیهم السّلام کافی است.

دلیل‌های اعتبار سنّت نبوی در تفسیر

حجّیت سنّت نبوی در عرصه کلّی معارف دینی، به وسیله آیات متعدّد اثبات شده و چند کتاب به گونه مستقل به آن پرداخته‏اند.^۱ در عرصه تفسیر قرآن کریم نیز دلیل‏های زیر قابل ارائه است:

۱. آیات قرآن

مطابق با آیه ۴۴ سوره نحل، تبیین آنچه خداوند به سوی مردم فرو فرستاده، بر دوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نهاده شده است. برای فهم بهتر، به آیه پیش از آن نیز بنگرید:

۰.(مَا أَرسَلنَا مِن قَبلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیهِم فَاسأَلُوا أَهلَ الذِّکرِ إِن کُنتُم لَا تَعلَمُونَ * بِالبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ، وَأَنزَلنَا إِلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیهِم وَلَعَلَّهُم یَتَفَکَّرُونَ.

۰.اگر خود نمی‏دانید، از اهل کتاب بپرسید که ما، پیش از تو، به رسالت نفرستادیم مگر مردانى را که به آن‏ها وحى مى‌فرستادیم * همراه با دلایل روشن و کتاب‏ها. و بر تو نیز قرآن را نازل کردیم تا آنچه را براى مردم نازل شده است، برایشان تبیین کنى و باشد که بیندیشند).

این دو آیه پیاپی، به سنّت الهی در ارسال پیامبران اشاره دارد. خداوند پیام‌آوران خود را با کتاب و نشانه‏های روشن، به سوی مردم می‏فرستد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز در این میان، قرآن را دریافت کرده و خداوند تبیین آن را برای امّت، بر دوشش نهاده است. واگذاری این مسئولیت از سوی خداوند، مستلزم اعتبار تبیین پیامبر صلی الله علیه و اله است. نمی‏توان تبیین را به عهده پیامبر نهاد ولی آن را معتبر ندانست. این دو، لازم و ملزوم یکدیگرند و از این رو، همان گونه