73
تفسیر روایی جامع (۱)

نمونه دیگر، در باره آیاتی است که کلمه «طیّبه» را به درخت تشبیه می‌کنند. قرآن می‌فرماید:

۰.(أَ لَم تَرَ کیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیبَةً کشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرعُهَا فىِ السَّمَاءِ. تُؤتى أُکلَهَا کلَ حِینِ بِإِذنِ رَبِّهَا وَ یضرِبُ اللَّهُ الأَمثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُم یتَذَکَّرُونَ. وَ مَثَلُ کَلِمَةٍ خَبِیثَةٍ کشَجَرَةٍ خَبِیثَةٍ اجتُثَّت مِن فَوقِ الأَرضِ مَا لَهَا مِن قَرَارٍ.

۰.آیا ندیدى خداوند چگونه مثل زده است: سخن پاک، مانند درختى پاک ریشه‏اش استوار و شاخه‏اش در آسمان است. هر دم به اراده الهى میوه‏اش را مى‏دهد. و خداوند براى مردم مثل می‌زند؛ شاید که پند گیرند. و سخن ناپاک، به درختى ناپاک مى‏ماند که از روى زمین کنده شده است و استقرار ندارد).

روایتی از امام صادق علیه السلام در دست داریم که در باره درخت پاک در این آیه، می‌فرماید:

۰.رسولُ اللّٰه صلی الله علیه و اله أصلُها، و أمیرُ المؤمنینَ علیه السلام فَرعُها، و الأئمّةُ مِن ذریِّتِهِما أغصانُها و عِلمُ الأئمّةِ ثَمَرتُها و شیعَتُهُم المُؤمنونَ وَرَقُها.... واللّهِ إنَّ المؤمنَ لَیولَدُ فتَورَّقَ وَرَقَةٌ فیها و إنَّ المؤمنَ لَیموتُ فتَسقُطُ وَرَقَةٌ مِنها.

۰.رسول خدا صلی الله علیه و اله ریشه آن درخت است، امیر المؤمنین علی علیه السلام تنه آن، و امامان از


تفسیر روایی جامع (۱)
72

نمونه‌ها

پاره‌ای از روایات اهل بیت، ناظر به مصادیق تأویلیِ آیات شریف قرآن است. برای نمونه، به این آیه بنگرید: (النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى‏ بِبَعْضٍ فی‏ کِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُهاجِرینَ إِلاَّ أَنْ تَفْعَلُوا إِلى‏ أَوْلِیائِکُمْ مَعْرُوفاً کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً).۱ می‌دانیم که این آیه در باره ارث بردن خویشاوندان از یکدیگر است. امام صادق علیه السلام این آیه را با جری تأویلی، به امامت اهل بیت علیهم السّلام سرایت و تطبیق داده است. این موضوع، در یک حدیث طولانی، دو بار مطرح شده و در انتهای آن چنین آمده است:

۰.ثُمَّ صَارَت حِینَ أَفضَت إِلَى الحُسَینِ علیه السلام فَجَرَى تَأوِیلُ هَذِه الآیَةِ: (و أُولُوا الأَرحامِ بَعضُهُم أَولى بِبَعضٍ فِی کِتابِ اللّٰه). ثُمَّ صَارَت مِن بَعدِ الحُسَینِ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ ثُمَّ صَارَت مِن بَعدِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ إِلَى مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ علیهم السّلام.۲

۰.سپس [امامت] استمرار یافت تا به امام حسین علیه السلام رسید و تأویل این آیه جریان یافت: (و در کتاب خدا خویشاوندان، برخى به برخى سزاوارترند). آن گاه، پس از امام حسن علیه السلام به علی بن الحسین علیه السلام رسید و سپس به محمّد بن علی علیهم السّلام.

امام صادق علیه السلام دیگر در باره خود سخنی نمی‌گویند؛ امّا روشن است که اولویتِ اشاره شده در آیه و استمرار جریان امامت، شامل خود آن حضرت و امامان از نسل ایشان نیز می‌شود. این نکته، در حدیثی که کلینی آن را بلافاصله پس از این حدیث نقل کرده، مورد اشاره قرار گرفته است.۳

1.. (پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران ایشان‌اند. و در کتاب خدا خویشاوندان برخى به برخى [در میراث‏] سزاوارترند از مؤمنان و مهاجران، مگر آن‌که بخواهید به دوستان هم‌کیش خود نیکى کنید. این [حکم‏] در کتاب (لوح محفوظ یا قرآن) نوشته شده است). احزاب: آیۀ ۶.

2.. الکافی: ج۱ ص۲۸۸ انتهای ح۱ .

3.. عَبد الرَّحِیمِ بن روحٍ القَصِیرِ عَن أَبِی جَعفَرٍ علیه السلام فِی قَولِ اللَّه  عز و جل: (النَّبِیُّ أَولى بِالمُؤمِنِینَ مِن أَنفُسِهِم وأَزواجُه أُمَّهاتُهُم وأُولُوا الأَرحامِ بَعضُهُم أَولى بِبَعضٍ فِی کِتابِ اللّٰه)، فِی مَن نَزَلَت ؟ فَقَالَ: «نَزَلَت فِی الإِمرَةِ، إِنَّ هَذِه الآیَةَ جَرَت فِی وُلدِ الحُسَینِ علیهم السّلام مِن بَعدِه فَنَحنُ أَولَى بِالأَمرِ و بِرَسُولِ اللَّه صلی الله علیه و اله مِنَ المُؤمِنِینَ و المُهَاجِرِینَ و الأَنصَارِ». قُلتُ: فَوُلدُ جَعفَرٍ لَهُم فِیهَا نَصِیبٌ؟ قَالَ: «لَا». قُلتُ: فَلِوُلدِ العَبَّاسِ فِیهَا نَصِیبٌ؟ فَقَالَ: «لَا». فَعَدَدتُ عَلَیه (( بُطُونَ بَنِی عَبدِ المُطَّلِبِ کُلَّ ذَلِکَ یَقُولُ: لَا. قَالَ: و نَسِیتُ وُلدَ الحَسَنِ علیه السلام فَدَخَلتُ بَعدَ ذَلِکَ عَلَیه فَقُلتُ لَه هَل لِوُلدِ الحَسَنِ علیه السلام فِیهَا نَصِیبٌ؟ فَقَالَ: «لَا و اللَّه یَا عَبدَ الرَّحِیمِ! مَا لِمُحَمَّدِیٍّ فِیهَا نَصِیبٌ غَیرَنَا». عبد الرحیم بن روح قصیر می‌گوید: در بارۀ این سخن خداى  عز و جل: «پیامبر به مؤمنان از خودشان، سزاوارتر است و همسرانش، مادران آن‌ها هستند و در کتاب خدا، خویشان نسبى، برخى از برخى دیگر سزاوارترند»: به امام باقر علیه السلام گفتم: [این آیه‏] در بارۀ چه کسى نازل شده است؟ فرمود: «در بارۀ امامت، نازل شده است. این آیه در فرزندان حسین علیه السلام پس از او جارى است. پس ما به ولایت و پیامبر صلی الله علیه و اله، از مؤمنان و مهاجران و انصار، سزاوارتریم».گفتم: پس، فرزندان جعفر در آن سهمى دارند؟ فرمود: «نه». گفتم: فرزندان عبّاس، در آن، سهمى دارند؟ فرمود: «نه». من همۀ تیره‏هاى بنى عبد المطّلب را بر شمردم و او در هر بار مى‏فرمود: «نه». من فرزندان حسن علیه السلام را فراموش کردم. بعدها بر ایشان وارد شدم و گفتم: آیا فرزندان حسن علیه السلام در آن، سهمى دارند؟ فرمود: «نه، به خدا. اى عبد الرحیم! هیچ فرد منتسب به محمّد صلی الله علیه و اله، جز ما، نصیبى از آن ندارد». (الکافی: ج۱ ص۲۸۸ ح۲).

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 28482
صفحه از 311
پرینت  ارسال به