آسمانی و معارف پنهان آن است؛ معارفی که دست انسان معمولی به آنها نمیرسد و درکشان نیازمند راهنماییِ همتایان و همراهان حقیقیِ قرآن است. فراوانیِ تأویل در میان انبوه روایات ناظر به قرآن، گواه این سخن است. در این جا برای تأویل در هر دو عرصه آیات متشابه و محکم، دو نمونه میآوریم.۱
۱. آیات متشابه
یکی از زمینههای بروز تشابه، برخی از آیات ناظر به صفات خداوند است که در نظر نخست، برای ذات منزّه خداوند، جسم و مادّه اثبات میکنند. برای نمونه، آیة الکرسی آیهای مشهور است که معنای بسیاری از بخشهای آن را میدانیم. آنچه در این آیه متشابه مینماید، مفهوم «کرسی» به معنای لغویِ «تخت و اریکه» است. کسانی که مادّی نبودن خداوند متعال را مفروض دارند، معنای ابتداییِ کرسی را در این جا مقصود نمیدانند؛ زیرا این معنا مستلزم مکان داشتن و محدود بودن خداوند واجب الوجود است. این اندازه، کافی است تا آیه را متشابه بشماریم و از این رو، نیازمند تأویل است. امامان علیهم السّلام در این عرصه به یاری مفسّران آمده و تأویل آیه را بیان داشتهاند. حفص بن غیاث، روایتی را در این باره از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. او میگوید:
۰.سألتُ أبا عبدِ اللّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللّه عز و جل: (وَسِعَ کُرْسِیُّهُ ٱلسَّمَاوَاتِ وَٱلْأَرْضَ). قال: «عِلمُهُ».۲
۰.از امام صادق علیه السلام در باره این سخن خدای متعال پرسیدم: (اریکه او آسمانها و زمین را فرا گرفته است). فرمود: «یعنی علم او».
در روایتی دیگر، مفضّل بن عمر معنای کرسی و عرش را با هم، از امام صادق علیه السلام پرسیده و امام یکی از معانیِ کرسی را چنین دانسته است:
