29
تفسیر روایی جامع (۱)

بیان علّت مجاز بودن ازدواج مرد با چهار زن و حرمت ازدواج زن با بیش از یک مرد،۱ علّت دو برابر بودن سهم مرد از ارث نسبت به زن،۲ و همچنین همه روایاتی که در باره علل و حکمت‏های تشریع احکام الهی گزارش شده است.۳ بخش مهمّی از خطبه معروف حضرت زهرا علیها السلام نمونه خوبی برای این دسته از احادیث تفسیری است.۴

۵. تقیید مطلق و تخصیص عام

شماری از روایات اهل بیت علیهم السّلام به تقیید اطلاق و تخصیص عموم آیات پرداخته‏اند، مانند روایاتی که شرایط و یا موانع اجابت دعا را بیان می‏کنند و در تفسیر آیه ۱۸۶ سوره بقره و آیه ۶۰ سوره غافر به کار می‏آیند. برای نمونه، شخصی از امام على علیه السلام پرسید که خداوند می‏فرماید: (ٱدْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ‏؛۵مرا بخوانید تا پاسختان دهم). پس چرا دعا مى‏کنیم و پاسخى به ما داده نمى‏شود؟ امام على علیه السلام فرمود: «زیرا دل‏هایتان به هشت چیز خیانت کرده است…». امام این هشت خیانت را چنین بر شمرده است: ادا ننمودن حقّ معرفت خدا، عمل بر خلاف سنّت نبوی و کتاب خدا، گناه کردن با وجود اعلام ترس از آتش و اعمال خلاف مسیر بهشت، ناسپاسی در برابر نعمت الهی، دوستی با شیطان با وجود هشدار الهی، و پاییدن عیب مردم به جای پرداختن به عیب خود.۶ به سخن دیگر، چون به عهد خود وفا ننمودیم، خداوند نیز تعهّدی در عمل به وعده خود ندارد.

نمونه دیگر، تبیین مفهوم عدالت در همسرداری است که در فهم مراد خداوند در دو آیه ۳ و ۱۲۹ سوره نساء، به یاری ما می‏آید. در آیه سوم سوره نساء آمده است که اگر می‏ترسید که نتوانید عدالت را میان همسران رعایت کنید، به یک همسر بسنده کنید و در آیه ۱۲۹ آمده

1.. علل الشرائع و الأحکام: ج۲ ص۵۰۴ ح۱.

2.. الکافی: ج۷ ص۸۶ ح۱.

3.. ر.ک: میزان الحکمة: ج۴ ص۳۹۴. نیز علل الشرائع و الأحکام.

4.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۳ ص۵۶۷ ح۴۹۴۰.

5.. غافر: آیۀ ۶۰.

6.. أعلام الدین: ص۲۶۹.


تفسیر روایی جامع (۱)
28

لَاُبَشِّرَنَّک بها یا علیّ! فَبَشِّر بها أُمَّتی مِن بَعدی. الصَّدَقَةُ عَلَی وَجهِها، وَ اصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالدَینِ وَ صِلَةُ الرّحِمِ، تُحَوِّلُ الشَّقاءَ سَعادةً و تَزیدُ فی العُمُرِ وَ تَقی مَصارِعَ السَّوءِ.۱

۰.اى على! تو را به این [آیه‏] بشارت مى‏دهم، پس تو نیز امّت مرا پس از من، بدان بشارت بده. خالصانه صدقه دادن، نیکى به پدر و مادر، کار نیک، و صله رَحِم، بدبختى را به سعادتمندى تبدیل مى‏کند، عمر را افزایش مى‏دهد و از مرگ‏هاى بد، جلوگیرى مى‏نماید.

۳. بیان مصداق

بخشی از روایات تفسیری، به بیان مصادیق ظاهری و باطنیِ آیات اختصاص دارند، مانند: تفسیر «کم‏ترین مرتبه صله رحم» در آیه (وَٱتَّقُوا ٱللَّهَ ٱلَّذِى تَسَاءَلُونَ بِهِ ‏وَٱلْأَرْحَامَ)۲ به «سلام کردن»،۳ تفسیر «رشد عقلیِ یتیم» در آیه (فَإِنْ ءَانَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْدًا)۴ به «توانایی حفظ مال»،۵ تفسیر «اِحیای نفس» در آیه (وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا ٱلنَّاسَ جَمِیعًا)۶ به «زندگی معنوی و رهایی از گم‏راهی»،۷ و تفسیر «عالِم به کتاب» در آیه (وَ مَنْ عِندَهُ عِلْمُ ٱلْکِتَابِ)۸ به «اهل بیت علیهم السّلام»۹ و امثال آن‏ها. ما در درس سوم که ویژه «جری و تطبیق» است، به این گونه احادیث بیش‏تر خواهیم پرداخت.

۴. تبیین حکمت

شماری از روایات تفسیری، اشاره به حکمت و فلسفه احکام و آموزه‏های قرآن دارند، مانند:

1.. حلیة الأولیاء: ج۶ ص۱۴۵؛ کنز العمّال: ج۲ ص۴۴۲.

2.. نساء: آیۀ ۱.

3.. الکافی: ج۲ ص۱۵۵ ح۲۲.

4.. نساء: آیۀ ۶ .

5.. کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۴ ص۲۲۲ ص۵۵۲۳ .

6.. مائده: آیۀ ۳۲.

7.. الکافی: ج۲ ص۲۱۰ ح۲.

8.. رعد: آیۀ ۴۳.

9.. الکافی: ج۱ ص۲۲۹ ح۶ .

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 28549
صفحه از 311
پرینت  ارسال به