209
ایمان در قرآن

از نگاه وی، کسی که دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و اله را روا و جایز بداند و با این اندیشه، به خداوند دروغ ببندد، مؤمن نیست و مؤمن، از چنین دروغی پرهیز می‌کند. از این رو، مراد از ناسازگاری دروغ و ایمان در احادیث، دروغ بستن به خداوند همراه با اعتقاد به جواز آن است و دروغ‌ گفتن به صورت مطلق، آفت ایمان نیست.

دو. تنافی بین مراتب بالای ایمان و مطلق دروغ

به باور برخی، این احادیث در صدد بیان تنافی بین دروغ و ایمان نیستند؛ بلکه بر اساس این احادیث، مراتب بالای ایمان با هر گونه دروغ، ناسازگار است. ایمان، مراتبی دارد و تنها، کسانی به درجات بالای آن دست می‌یابند که از هر گونه دروغزنی خودداری کنند. به تعبیر دیگر، کسی که درجات بالای ایمان را داشته باشد، دروغ از او صادر نمی‌شود. مؤیّد این دیدگاه، سخن امیر مؤمنان علیه السلام است که می‌فرماید:

۰.لا یَجِدُ عَبدٌ طَعمَ الإیمانِ حَتَّى یَترُکَ الکَذِبَ هَزلَهُ وَ جِدَّهُ.۱

۰.هیچ بنده‌ای طعم ایمان را نمی‌چشد، مگر آن گاه که دروغ، شوخی و جدّی آن را ترک گوید.

کسانی که به مراتب بالای ایمان دست می‌یابند، از ایمان به خدا و عبادت در پیشگاه خداوند، احساس لذّت و شیرینی می‌کنند. البتّه هر کسی شیرینی ایمان را درک نمی‌کند؛ بلکه کسی که ذائقه روحش با شیرینی کذب و دروغبافی، مسموم نشده باشد، از ایمان به خدا احساس شیرینی می‌کند و ایمان برای او لذّت‌بخش است.۲ از نگاه امام علی علیه السلام، کسی که می‌خواهد حلاوت ایمان را درک کند، باید از دروغ بپرهیزد.

1.. الکافی: ج ۲ ص ۳۴۰، ح ۱۱.

2.. یکی از صفات خداوند که در فرازی از دعای جوشن کبیر به آن اشاره شده، شیرینی یاد و ذکر اوست: «یا من ذکره حُلوّ؛ ای کسی که یادش شیرین است!». بر اساس این فراز از دعا، یاد خداوند شیرین است و انسان با یاد خدا، احساس شادی و مسرّت می‌کند. البتّه شیرینی یاد خدا، برای کسانی قابل احساس است که ذائقۀ روحشان با شیرینی‌ دنیا‌طلبی و مادّی‌گرایی از بین نرفته باشد. در این صورت، انسان، از نماز خواندن و عبادت لذّت می‌برد؛ چرا که در نماز، با معبود و معشوق خود سخن می‌گوید و در رابطۀ میان عاشق و معشوق، خستگی و دل‌زدگی معنا ندارد. در مورد ایمان نیز همین سخن وجود دارد.


ایمان در قرآن
208

دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمّه علیهم السلام حمل کرد و چنین نیست که هر دروغی، آفت ایمان باشد و بنیاد ایمان را به ویرانه تبدیل کند. از این رو، در باره دلالت این احادیث، اختلاف نظر وجود دارد. دیدگاه‌هایی که در باره ظاهر این احادیث مطرح شده، عبارت اند از:

یک. تنافی بین ایمان و دروغ بستن به خداوند با اعتقاد به جواز آن

از دیدگاه برخی از مفسّران، ظاهر این احادیث، بر دروغ ‌بستن به خداوند حمل می‌شود. دروغ بستن به خداوند، به چند شکل ممکن است رخ دهد. گاهی دروغ و سخن خلاف واقع، از روی ناآگاهی و با این پندار است که اشکالی ندارد. در این حالت، سخنی به خدا یا پیامبر خدا و جانشینان ایشان نسبت داده می‌شود و گوینده ملتفت نیست که به امر ناپسندی مشغول است، مانند این که برخی از اهل منبر و مادحان، در استناد مطالب به اهل بیت علیهم السلام دقّت نمی‌ورزند و بدون بررسی و اطمینان از درستی مطالب، اموری را به ایشان نسبت می‌دهند. نسبت دادن مطالب خلاف واقع و نادرست به معصومان علیهم السلام، خلاف شرع به شمار می‌آید، به طوری که انجام آن، در حال روزه ماه رمضان، موجب بطلان روزه می‌گردد.

در مقابل، گاهی دروغ و سخن خلاف واقع، با آگاهی و به صورت عمد گفته می‌شود. در این حالت، گوینده با التفات و توجّه، سخن دروغ و خلاف واقع را به خداوند نسبت می‌دهد. این مطلب به دو شکل رخ می‌دهد: گاهی گوینده با این که به عمد، سخنی را به خدا یا پیامبر و امام نسبت می‌دهد، عمل خود را جایز و روا نمی‌داند و گاهی دروغ بستن عالمانه و عامدانه به خداوند و پیامبر را عملی جایز و روا می‌داند و مدّعی است که دروغ بستن به خداوند، خالی از اشکال است.

از دیدگاه ابو الفتوح رازی، چنانچه کسی دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و اله را جایز و حلال بداند و با چنین اندیشه‌ای، مطالب دروغ و خلاف واقع را به خدا و رسول نسبت دهد، از ایمان خارج می‌گردد. ایشان چنین دروغی را با ایمان، ناسازگار می‌داند و در باره احادیثی که به ناسازگاری دروغ و ایمان اشاره دارند، می‌نویسد:

۰.این کذب مخصوص باشد بالکذب على اللّٰه، به دروغ بر خداى با اعتقاد جواز آن.۱

1.. روض الجنان و روح الجنان: ج ۱۲ ص ۱۰۱.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 97081
صفحه از 436
پرینت  ارسال به