پیش‏گفتار

تلاش‌های تازه زبان‌شناسان در قرون اخیر، جهشی بزرگ در پیشرفت دانش‌هایی چون فقه‌اللغه و ریشه‌شناسی تاریخی ایجاد کرده است. به رغم پیوستگی‌های انکارناپذیر میان زبان‌شناسی مدرن و دانش‌های سنتی زبان‌شناسی، مرزهای جدید این دانش آن‌قدر گسترده شده است که دیگر نمی‌توان صرفا با اتکا به روش‌ها و مبانی سنتی یا با تکرار مکررات پاسخ‌گوی نیازهای علمی جامعه، به ویژه در حوزه تفسیر متون مقدس بود. باید پذیرفت که دانش‌های جدید، با همه ضعف‌های پنهان و آشکارشان، دستاوردهایی داشته‌اند که در بسیاری از موارد توجه و تحسین قرآن‌پژوهان مسلمان را نیز برانگیخته است. بنابراین چه بهتر آنکه پژوهشیان مسلمان به جای آنکه نظاره‌گرِ تلاش‌های غربیان در این حوزه باشند، خود نیز بکوشند در این عرصه دانش و مهارتی کسب کنند تا بتوانند علاوه بر نقد و سنجش دیدگاه‌های دیگران، به نظریه‌پردازی و تولید علم بپردازند.

ما می‌توانیم از شیوه‌های ابداعی و متفاوت غربیان در مطالعات زبانی و تفسیر متون مقدس بهره ببریم و نیز از کاستی‌های پژوهش‌های خود آگاه شویم. در مقابل، می‌توانیم آنان را نیز از پاسخ‌های احتمالی به پرسش‌ها و نقدهایشان مطلع سازیم تا هرچه بیشتر با منابع اصیل اسلامی و شیعی و مفاهیم نهفته و گاه پیچیده آنها آشنایی یابند؛ مفاهیمی که گاه دریافت درست و کامل گوهر و مغز آنها، نیازمند آگاهی از فرهنگ کهن اسلامی و گفت‌وگوی مستقیم با عالمان است.

کتاب پیش رو، یکی از نخستین گام‌ها در این راه نوگشوده است: گزارشی از پیشینه زبان‌شناسی در جهان اسلام، دستاوردهای جدید غربیان در این حوزه و بایسته‌های پژوهش در جهان امروز، به علاوه نمونه‌هایی از کاربرد رهیافت‌های جدید در فهم واژگان قرآن. این راه ناپیموده که جز با توسل به ایمان، پشتکار و پایداری نسل جوان و تلاشگر حوزه و دانشگاه، نمی‌توان بر مشکلات و موانع آن فائق آمد، در آستانه گشایش برای محققان ایرانی است. خوانندگان کتاب تصدیق خواهند کرد که هر بخش از کتاب، چه تلاش‌های سترگ و درازدامنی را در پس‌زمینه خود شاهد بوده است. تلاش‌هایی که با راهنمایی‌های ارزنده استاد گرانمایه، دکتر آذرتاش آذرنوش و پژوهش‌های عالمانه محقق پرتلاش، آقای حیدر عیوضی، در قالب کتاب حاضر به ثمر نشست و در پایان مورد ارزیابی و تحسین محقق ارجمند، آقای مرتضی کریمی‌نیا قرار گرفت.

بر خود لازم می‌بینم از همه این عزیزان صمیمانه سپاسگزاری کنم و مراتب خشنودی خود را از به ثمر نشستن این همکاری ارزشمند اعلام نمایم. همچنین از همه دست‌اندرکاران نشر این اثر صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنم. امید که این دفتر همچنان گشوده بماند و این درخت خجسته همواره ثمر دهد.

عبدالهادی مسعودی

رئیس پژوهشکده تفسیر اهل بیت علیهم السلام