پیش‌همایش حدیثی یکصدمین سال باز تاسیس حوزه علمیه قم با حضور آیت الله استادی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و حجت الاسلام و المسلمین سیدعلی قاضی عسکر، تولیت آستان حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام و رؤسای پژوهشگاه و دانشگاه قرآن و حدیث و سایر شخصیت¬های علمی در سالن علامه مجلسی دارالحدیث برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، دکتر محمد مرادی؛ عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث در سخنانی با بیان اینکه ترجمه بر حسب نیاز مناسبات انسانی شاید از زبان بدن آغاز شده باشد، گفت: انسانها بهتدریج دریافتند که میشود از زبان برای ترجمه استفاده کنند و از این رو، ترجمه رواج پیدا کرد و تا جایی پیش رفت که به یک دانش و رشته تخصصی تبدیل شده است.
ایشان افزود: این رشته در حال پیشرفت در جهان است و برایش رشتۀ دنشگاهی در مقاطع مختلف تأسیس شده، و بعلاوه، در مورد آن نظریه‌پردازی میشود. تبلیغ دین، هر چند در درجۀ نخست، به صورت خطابه و سخنرانی و گفتگو بوده است، اما نیازهای روزگار، پای ترجمه را هم حوزۀ تبلیغ دین باز کرد. بهویژه برای ما ایرانیان که فارسزبان بودیم و بیش از هر ملتی نیاز به ترجمه داشتیم. نخستینه های ترجمه، از قرآن و حدیث آغاز شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: بنا به گزارشهای تاریخی و تراث موجود، دوره صفویه است که گزارشاتی از ترجمه قرآن و عمدتا احادیث داریم. د راین دوران، شخصیتهایی مانند علامۀ مجلسی هم آثاری را به فارسی ترجمه کردهاند. پس از دوره صفویه، در دوره قاجاریه هم ترجمۀ متون دینی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت.
ایشان با بیان اینکه در دوره مشروطه به علت تحولات بزرگ جهانی در عرصههای سیاسی، اجتماعی، علمی و ادبیات، کشور ما تحت تاثیر آن تحولات قرار گرفت و تحول بزرگ فکری رخ داد، ادامه داد: در این دوره ترجمه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، و آثار زیادی از زبانهای اروپایی در حوزههای گوناگون به ویژه ادبیات و تکنولوژی ترجمه شدند. از سال ۱۳۰۱ یعنی بازتاسیس حوزه قم، که عمدتا ادامۀ تحولات جنبش مشروطه است، ترجمه بهخصوص در حوزه حدیث رشد چشمگیری کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که در دوره ۵۰ سال این سده، نهج البلاغه، تحف العقول، صحیفه سجادیه، بحارالانوار، سخنان برگزیده، گلچین‌های مختلف، نهج‌الفصاحه، در موضوع حدیثف و تفسیرهای مجمع البیان و المیزان در حوزۀ تفسیر، و نیز آثار آئینی، کلامی و تاریخی قابل توجهی ترجمه شدهاند. روند ترجمه دین در این دوره، به صورت محسوسی تغییر کرده و علاوه بر آثار اولیۀ متون دینی، نوشتههای نویسنگان مسلمان در زمینۀ مسائل سیاسی اجتماعی از سوی حوزویان ترجمه میشود که به نظر مینویسد در تحولات اجتماعی سیاسی در ایران تاثیر داشته اند.
آثار سیاسی و اجتماعی از افرادی چون؛ سیدمحمد قطب، ابوالاعلی مودودی، مالک بن نبی، محمدجواد مغنیه، عبدالفتاح عبدالمقصود، جرد جرداق، شکیب ارسلان، و برخی نویسندگان عراقی و ... هم مورد توجه مترجمان قرار گرفت؛ آثاری که در تحولات فکری ایران معاصر نقش مهمی داشته است و نویسندگان آن غالبا مصری و لبنانی هستند.
لازم است این نکته یادآوری شود که ترجمه در این دوره، از فارسی به عربی و أحیانا از فارسی به عربی و آن هم خیلی محدود.
مرحلۀ دیگر ترجمۀ متون دینی، دوران جمهوری اسلامی و پس از انقلاب اسلامی است. در این دوره، تکانۀ بسیار شدیدی در حوزۀ ترجمه به وجود میآید، و در عین اینکه همچنان ترجمه از متون عربی و انگلیسی و أحیانا برخی زبانهای دیگر به فارسی، انجام میشود، ترجمه حالت معکوس پیدا میکند و از فارسی به زبانهای بسیاری در سراسر جهان انجام میشود. کتب دینی به بیش از ۱۰۰ زبان مقصد در قارههای مختلف جهان، ترجمه شده است.
او در ادامه گفت: حتا گویش‌های محلی برخی از کشورها هم مقصد ترجمه آثار دینی تولید شده در ایران است. این نشان از نوعی تنوع فوق‌العاده زبانی در ترجمه است؛ در حالی که در گذشته عربی به فارسی و أحیانا به عکس بوده است.
اتفاق مهم و بزرگ دیگری که رخ داد، این است که در گذشته مترجمان به مباحث نظری ترجمه توجهی نداشتند، اما اکنون مباث نظری ترجمه مانند اصول و روش و قواعد و مقدمات و ... هم مورد توجه قرار گرفته است.
این را هم اضافه کنم که در دورههای گذشته ترجمه به صورت شخصی و فرد یانجام میشد، اما اکنون تبدیل به نهاد و جمعی شده است. اکنون در داخل کشور حدود ۲۰ نهاد آموزشی پژوهشی وجود ارد که به کار ترجمه دین هم مبادرت دارند و به لحاظ شمارگان، بعد از انقلاب قابل مقایسه با هیچ دوره‌ای نیست.
ایشان تصریح کرد: در خارج کشور هم بیش از ۱۰ نهاد به صورت گسترده مشغول فعالیت در عرصۀ ترجمۀ دین هستند؛ مانند مرکز الحضاره در لبنان، بنیاد ابن سینا در مسکو، و مرکز مطالعات اسلامی در جاکارتا،مرکز اسلامی لندن، بیناد فرهنگی علمی ملا صدرا در بونسی و ... که هزاران اثر ترجمهای را در کارنامۀ خود ثبت کرده کردهاند.
عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث گفت: بر این مهم تأکید میکنم در گذشته چند حوزۀ علمی مانند حدیث و اخلاقیات و مباحث کلامی و تاریخی و تفسیر ترجمه میشود، اما امروزه عرصههای علمی مورد توجه در ترجمه، بسیار گسترده است؛ اکنون ترجمه بیش از ۲۰ عرصه از جمله روان‌شناسی، مدیریت، اقتصاد، سیاست، جامعه‌شناسی، دانشنامهها و ... توسعه یافته است.
کافی؛ مرامنامه تمام عیار شیعه
دکتر مرادی با اشاره به ترجمه کافی اظهار داشت: باور بنده این است که کافی مرامنامه تمام عیار شیعی و دارای یک دوره معارف شیعه است؛ و علاوه بر ترجمه در دوراهها گذشته که بر اساس اسناد موجود از قرن ششم هجری آغاز شده، در دهه اخیر بیش از ۱۰ ترجمه از اصول کافی داریم.
ویژگی منحصر به کتاب کافی، باعث شده که موردتوجه بسیاری قرار بگیرد، و بهترجمۀ آن روی بیاورند، و در دورهها یمختلف ترجمههایی از این کتاب به عمل آمده است، در بین ترجمههای این اثر شریف حدیثی، مانند ترجمههای مرحوم سید جواد مصطفوی و مرحوم محمد باقر کمره‌ای، ترجمه نحوی اردکانی که در دوره قاجار انجام شده، از بهترین ترجمههای کافی است. این ترجمه با نام تحفة الاولیاء از سوی دارالحدیث تحقیق و منتتشر شده است. البته با ادبیات آن دوره نوشته شده است. شاید از دو جهت، کاربرد عمومی نمیتواند داشته باشد؛ قلم و ادبایت برای ۲۰۰ سال پیش است، و گاهی لحنی تند بر در برابر مخالفان دارد.
ایشان اضافه کرد: کافی در دوره صفویه و قاجار و بعد از مشروطه و بعد از انقلاب به فراوانی ترجمه شده است، و با وجود چند ترجمه، اما این کتاب شریف و کم نظیر، از سوی دارالحدیث ترجمه شده است. اینترجمه، چند ویژگی دارد: ۱. ترجمۀ همۀ کافی اعم از اصول و فروع و روضه است. ۲. به صورت جمعی ترجمه شده است. ۳. مترجمان آن دانشورانی درس‌آموختۀ حوزه، و دارای تجربۀ طولانی در امر ترجمۀ متونی و متخصص در امر ترجمه هستند. ۴. این ترجمه از سوی چند دانش‌آموختۀ دیگر حوزوی، بررسی و مقابله شده است. ۵. چند ویراستار متخصص و صاحب‌نظر آن را ویراستاری کردهاند. ۶. این ترجمه براساس نسخه مصحح انجام شده است. ۷. ترجمهای روزآمد و خوانا و روان است. با چنین ویژگیهایی به نظر این بنده، این ترجمه، بی نظیر و یا کم نظیر است.
تلاش شده است ترجمهای در خورند کتاب کافی، و در خورند دارالحدیث، و ان‌شاء الله در خورند شیعه باشد.
دکتر مرادی در پایان تأکید کرد: این ترجمه شامل همه کافی اعم از اصول و فروع و روضه است در حالی که در گذشته بخش‌هایی از کافی، اصول، یا روضه، و گلچین، و یا گزیده، و یا بخش یاز اخلاقیات آن، ترجمه شده بود.
