نشست علمی بایسته های تحقیق در اخلاق کاربردی اسلامی با توجه به تمایز غایی فقه و اخلاق در پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجت الاسلام سیدمحمدباقر میرصانع پژوهشگر گروه اخلاق نظری با طرح چهار تمایز فقه و اخلاق اسلامی و با تأکید بر این که موضوع متمرکز بر تمایز غایی فقه و اخلاق اسلامی است گفت: روش تحقیق در این دو علم باید متمایز باشد.
این پژوهشگر افزود: تمایز غایی مانع از این میشود که اسلوب کلی پژوهش در اخلاق و فقه یکی باشد و به همین دلیل نمیتوان روش ها و اصول فقهی را در کشف احکام اخلاق اسلامی به کار برد.
وی با بیان اینکه لازم است به دنبال تدوین یک روش جدید برای پژوهش در اخلاق کاربردی باشیم، تصریح کرد: اگر هدف اخلاق اسلامی تبیین افعال و ملکات انسان سعادتجو است باید انسانشناسی دقیقی را مبتنی بر انسانشناسی دینی (براساس نقل) و عقلی (علم النفس) و تجربی (روانشناسی) ارائه کند و بدون وجود انسانشناسی دقیق و علمی امکان بحث از افعال درست و نادرست با روش صحیح علمی فراهم نیست.
حجت الاسلام میرصانع بر لزوم تبیین مفهوم سعادت انسان تاکید کرد و افزود: تبیین سعادت در اخلاق اسلامی نیاز به پژوهش عقلی و نقلی دارد و بدون این کار تبیین افعال و ملکاتی که به آن منجر میشوند ممکن نخواهد بود.
وی اظهار کرد: آنچه اخلاق کاربردی را اخلاقی اسلامی متمایز میسازد اتکا به انسانشناسی و غایتشناسی اسلامی است و نه تنها اتکا به گزارههای جزئی احکام اخلاقی که از آیات و روایات استخراج شده است.
ایشان با بیان اینکه در اخلاق اسلامی به دنبال حجت نیستیم بلکه به دنبال معرفت هستیم خاطرنشان کرد : به همین دلیل ظنون با شرائطی خاص دارای اعتبار معرفتی خواهند بود.
حجت الاسلام میرصانع افزود: شرایط ظن معتبر عقلی و غیرآن عبارت است از این که ظن پس از سنجش و مقایسه حاصل شود یا برقرار بماند؛ ظن نوعی و همگانی باشد و نه شخصی و خصوصی؛ ظن از راه متعارف کسب شود؛ ظن مستند به دلیل باشد و نه مستند به علت(به عبارت دیگر ظن باید معرفتشناختی و دارای دلیل باشد و نه ظن روانی که مستند به علت است و بر این اساس قطع روانی نیز حجت نیست)؛ ظن حاصل شده متناسب با قوّت دلیل باشد؛ همچنین اعتبار یک ظن، تابع بزرگی مدعای آن است. هرچقدر مدعای ظن بزرگتر باشد، ظن هم باید قویتر باشد؛ ظن باید با منابع دیگر همچون عقل، حس، تجربه و شهود سازگار باشد. خلاصه اینکه قوانین حاکم بر روش استنباط فقهی بخاطر تمایز معرفتشناختی این دو علم قابل استفاده در اخلاق اسلامی نیست. البته به نحو موجبه جزئیه به کار میآید ولی به صورت کلی و تنها روش نه!
این پژوهشگر با بیان اینکه در اثبات یک گزاره اخلاق کاربردی نمیتوان به یک منبع صرف اکتفا کرد افزود: همچنان که در شرایط ظن آمد بایستی سازگار با دیگر منابع اخلاق هم باشد.
وی با طرح یک مثال گفت: حیل ربا با عقل و شهود اخلاق درست نیست، و گرچه ممکن است به گونه ای امکان پذیرش آن در فقه باشد اما در اخلاق اساساً ممکن نیست و به صرف آوردن دلایل نقلی نمیتوان به آن حکم کرد. همچنین است مواردی چون ازدواج با شیر خواره، طلاق بدون دلیل زوجه و مثالهای دیگری که در فقه مطرح است.
گفتنی است، گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث در راستای ایده پردازی درباره موضوعات اخلاقی، پانزدهمین «میز گفت و گوی اخلاق» را با موضوع «بایسته های تحقیق در اخلاق کاربردی اسلامی با توجه به تمایز غایی فقه و اخلاق» برگزار کرد. آقای عبدالله عمادی (پژوهشگر گروه اخلاق کاربردی) دبیری این نشست را بر عهده داشت.