حجت الاسلام دکتر پسندیده با بیان این که عفاف مقدم بر حجاب است گفت: اگر عفاف را درست کردیم، حجاب خود به خود درست میشود و نیازی به سرمایهگذاریهای بسیار زیادی که تا کنون در بحث حجاب شده، نخواهد بود.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، اولین نشست علمی از سلسله همایش های ملی الگوی زندگی عفیفانه با رویکرد اسلامی با عنوان "مسئله چیست؟ حجاب یا عفاف؟ به همت بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی و با مشارکت پژوهشگاه قرآن و حدیث و برخی مراکز دیگر و با سخنرانی حجت الاسلام دکتر پسندیده، حجت الاسلام دکتر سالاری فر و آقای دکتر مجید کافی در روز دوشنبه ۱۹ آذر ماه در تالار امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت الاسلام دکتر پسندیده به عنوان یکی از سخنرانان در این نشست با بیان این که عفاف مقدم بر حجاب است، گفت: اگر عفاف را درست کردیم، حجاب خود به خود درست میشود و نیازی به سرمایهگذاریهای بسیار زیادی که تا کنون در بحث حجاب شده، نخواهد بود.
رئیس پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی اظهار داشت: هر گونه فعالیت تبلیغی، باید منطبق بر یک چارچوب علمی باشد، چرا که تا کنون از حرکتهای بدون پشتوانه علمی، بسیار ضربه خوردهایم.
وی تصریح کرد: روند پرداختن به مسئله حجاب در جامعه ما از ابتدای تاریخ انقلاب تا کنون، روند مناسبی نبوده و آمار موجود یک شاهد این مدعای ما محسوب میشود؛ بنابراین بدون انکار میتوان گفت که روند نامناسبی را در مقوله حجاب تجربه کردهایم؛ یعنی از آغاز، طرح موضوع ما غلط بوده است.
ایشان با بیان این که حجاب یکی از زیرمجموعههای مسئله عفاف است، گفت: وقتی وارد مسئله عفاف میشویم، یکی از مسائل دهگانه رفتاری که میتواند به این موضوع کمک کند، مسئله حجاب است؛ یعنی فقط یک دهم تلاش ما در مسئله عفاف، باید موضوع حجاب باشد و در نظر داشته باشیم که راهبردهای مختلفی را در زمینه عفاف داریم که باید به همه آن ها توجه کرد.
دکتر پسندیده با بیان این که معنای عفاف، خویشتنداری انسان در حوزه شهوت است، گفت: ما در این بحث، عفاف را به عنوان یک نقطه آرمانی و هدف طلایی در نظر میگیریم؛ و وقتی هم که ترویج عفاف را در جامعه به عنوان یک هدف تعالی بخش در نظر بگیریم، باید بدانیم که راهبردهای مختلفی را نیاز دارد.
پسندیده با بیان این که متأسفانه در مسئله عفاف که ۱۰ مؤلفه قطعی دارد، فقط روی یک حوزه بنام حجاب تمرکز کردیم و از ۹ حوزه دیگر غافل شدهایم، خاطرنشان کرد: یکی از عوامل مهم داشتن عفاف، توان مهار نفس است که ما در کلام اسلامی با عنوان تقوا از آن یاد می کنیم؛ مهار نفس به یک انسان قدرت انتظار و قدرت به تأخیر انداختن کسب لذت را میدهد.
وی افزود: امروز یکی از کارهای مهم فرهنگی که در کشورهای مختلف دنیا به ویژه در کشور آمریکا، روی آن تمرکز شده و روی آن کار میشود، همین مسئله مهار نفس است؛ حتی در کشور آمریکا، از چند سال پیش به این طرف، قانون عفاف به تصویب رسیده و بیش از هزار سازمان مردم نهاد، عفاف را به کودکان و نوجوانان آموزش میدهند و عنوان میکنند که هر انسانی باید توان انتظار کشیدن برای کسب لذت را داشته باشد؛ این در حالی است که نوجوان و کودکان جامعه ایران، در مدارس و منابر، از این آموزشها یا محروم و یا کمبهره هستند.
ایشان در ادامه گفت: مسئله دوم در بحث عفاف، مسئله تاب آوری یا همان صبر است؛ و حالا سؤال این است که در دانشگاههای ما، تا چه میزان، مسئله صبر را آموزش میدهند؟
رئیس پژوهشکده اخلاق و روان شناسی اسلامی اظهار داشت: طبق آموزههای قرآن کریم، تا حدود ۳۰ راهکار علمی برای تقویت مسئله صبر تعریف شده است که با رعایت این راهکارها و همچنین تقویت روحیه، برای به دست آوردن توان مهار نفس، می توان مقوله خویشتنداری جنسی داشت.
وی تصریح کرد: اگر با یک جوانی صحبت کنیم که در زندگی عفت داشته باش؛ اما پیش زمینههای لازم برای تقویت عفت را برای او فراهم نکردیم، کار ما به نتیجه نمیرسد.
ایشان خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مکانیزمهای تقویت موضوع عفت در جامعه، تقویت بحث نگاه به آینده و نگاه مثبت به آن است که باید در جامعه تقویت شود و این همان موضوعی است که امروز در بحث آموزش و تبلیغات برخی از کشورها و از جمله آمریکا، روی آن تمرکز شده است.
دکتر پسندیده تصریح کرد: البته هیچ گاه نگفتیم که آمریکا به مرحله بازدارندگی اجتماعی رسیده است؛ اما طرفداران موضوع بازدارندگی اجتماعی و عفاف، فعالیتهای خود را در این کشور دارند و در کنار آن، طرفداران آزادی جنسی هم کار میکنند.
وی افزود: طبق تحقیقات مراکز آماری خود آمریکا در ۷ سال گذشته، دختران آمریکایی نسبت به گذشته، پوشیدهتر شدهاند؛ البته نه به این معنی که به صورت شان، پوشیه بزنند، بلکه به این معنی که حجم پوشیدگی بدنهایشان نسبت به گذشته، بیشتر شده است.
ایشان با بیان اینکه فشار اجتماعی روی مسئله حجاب یا بی حجابی کار را سخت تر میکند، گفت: ما باید به مردم، و به ویژه جوانان، نوجوانان و کودکان آموزش دهیم که در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت داشته باشند؛ مثلاً اگر روزی فشار اجتماعی، حجاب را بر نمیتابد، آن فرد به دور از فشارهای اجتماعی راه خود را انتخاب کند؛ سؤال این است که تا چه میزان صبر در تنهایی را به فرزندانمان آموزش دادهایم؟ باید بدانیم تا ترس از سرزنش دیگران داریم، نمیتوانیم عفاف محور باشیم.
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: اگر عفاف را به عنوان یک نقطه طلایی و به عنوان یک هدف و یک راهبرد اخلاقی در نظر بگیریم، باید بدانیم که رسیدن به این هدف طلایی مستلزم رعایت ۱۰ نکته کلیدی است که فقط یکی از آنها حجاب است و اگر عفاف را درست کردیم، حجاب خود به خود درست میشود و نیازی سرمایهگذاریهای بسیار زیادی که تا کنون در بحث حجاب شده، نخواهد بود.
وی افزود: یکی دیگر از اشکالات جامعه ما در این موضوع، این است که به جای تبیین موضوع، تحکم میکنیم و مثلاً با بیحجابان برخورد تحکم آمیز داریم، در حالی که در این عرصه، ادبیات ما، نباید ادبیات قدرت و تحکم آمیز باشد، بلکه باید ادبیات تبیینی باشد.
دکتر پسندیده با انتقاد از افرادی که میگویند در برخی موضوعات مثل حجاب با چادر، جدای از نگاه تعقلی، باید نگاه تعبدی و اطاعت از دستورات اسلام داشت، گفت: متأسفانه یکی دیگر از اشکالات ما هم این است که در تئوری عبادت هم راه را اشتباه رفتیم؛ و در خیلی از موضوعات بدون فکر عمل کردیم، در حالی که در همین دین اسلام، در مورد اطاعت تئوری داریم؛ قبل از پاسخ به این سؤال که اطاعت باید کور کورانه باشد یا با تدبر؟، باید بدانیم که چرا باید از خدا تبعیت کرد؛ در این بحث میتوان سخن امام رضا(علیه السلام) را یادآوری کرد که ایشان فرمودند بهترین مردم ما کسانی هستند که امر ما در جامعه احیا کنند، به نحوی که خودشان یاد بگیرند و به دیگران هم یاد دهند.
وی افزود: اگر ما با استدلال و اقناع، اعتماد فردی را جلب کردیم، آن فرد به حرفهای ما گوش خواهد کرد؛ اما متأسفانه در شرایط فعلی که اعتمادسازی لازم برای بسیاری افراد جامعه و به ویژه در بحث حجاب نشده، انتظار تبعیت بیچون و چرا داریم.
حجت الاسلام محمدرضا سالاری فر به عنوان دیگر سخنران این نشست گفت: این طور نیست که هر زنی حجاب داشت، عفاف هم دارد اما قطعاً حجاب یکی از نشانههای عفاف است.
وی با بیان این که باید حدود عفاف را وسیع تر از حجاب ببینیم، افزود: در مباحث اخلاقی و روانشناسی هم تأکید ما بر مسئله عفاف است و حجاب هم به عنوان یکی از ابعاد آن شناخته میشود.
ایشان با بیان این که در جامعه عفیف، حجاب هم هست، گفت: البته اگر زنی بی حجاب بود، این طور نیست که بگوییم حتماً این زن غیر عفیفه است، اما قطعاً حد نصابی از عفاف را ندارد.
حجت الاسلام و المسلمین سالاری فرد با بیان اینکه عفاف و حجاب ارزش مهمی در آموزههای اسلامی دارد که در همه ادیان الهی نیز مشترک است، اظهار داشت: عفاف طیف گستردهای از رفتارها و حالات تعاملی زن و مرد از پوشش تا شیوه گفتار، نگاه، راه رفتن، استفاده از زیورآلات و آرایش کردن را دربر میگیرد و عبارت از خویشتنداری از رفتار جنسی و عاطفی خارج از حدود شرعی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، با بیان این که رعایت عفاف آثار مثبتی بر اخلاق و معنویت در سطح فردی دارد، گفت: مبانی روان شناختی مقتضی رعایت عفاف در روابط انسانی شامل حیا، حریم طلبی، پیشگیری از نگاه جسمی و جنسی به زن، تعدیل نیاز جنسی در روابط انسان، لزوم مهار نیاز خودآرایی زنان و نیاز به سلامت روانی و جسمی میشود.
دکتر مجید کافیبه عنوان دیگر سخنران این نشست با بیان این که بین خویشتنداری فردی و خویشتنداری اجتماعی تفاوت وجود دارد، گفت: اگر در یک جمعی، همه افراد خویشتندار باشند، آن جمع، یک جمعی است که همه خویشتندار خواهند بود؛ اما خویشتنداری اجتماعی یعنی شرایطی در اجتماع وجود دارد که همه افراد جامعه در مسیر خویشتنداری قرار می گیرند؛ در بحث عفت و رعایت عفاف در جامعه هم، دقیقاً همین امر صادق است.
وی با بیان این که گاهی ساختار اجتماعی یک جامعه، ما را به سمت عفت یا بی عفتی سوق میدهد، گفت: اگر ما خود را به خویشتنداری جنسی محدود کنیم، صحیح نیست؛ مضاف بر این که در همین موضوع خویشتنداری جنسی هم فقط روی یکی از شاخههای آن یعنی تحریک شدن یا نشدن تمرکز کردیم که بحثی کاملاً ناقص است.
ایشان تصریح کرد: بحث عفت در قرآن کریم، بحثی بسیار محدود است و میفرماید افراد مجرد که شرایط ازدواج ندارند، عفت داشته باشند تا بعد از ازدواج و در کانون خانواده نیازهایشان برطرف شود؛ اما اگر میخواهیم عفت را توضیح دهیم باید از معنای قرآنی آن فراتر رفته و معنای آن را توسعه دهیم؛ کاری که در روایات مشاهده میکنیم.
دکتر کافی با بیان این که باید قبول کنیم پروژه عفاف و حجاب، موفق نبوده است، گفت: جامعه مطلوب ما، جامعهای است که هم عفت و هم حجاب در آن رعایت میشود؛ اما اگر فقط و فقط خواستیم بین حجاب و عفاف یکی را در اولویت قرار دهیم، آن اولویت باید عفاف باشد.
وی اضافه کرد: گاهی رابطه حجاب و عفاف را رابطه سمبل و نماد تعریف میکنند و میگویند حجاب نماد عفاف است؛ در این موضوع که حجاب را سمبل و نماد عفاف دانستهاند، یعنی حجاب داشتن یک زن، نماد اعتقادات درونی او میباشد و به ظاهر تا اینجا مشکلی نیست؛ اما اگر در موضوع نمادگرایی، کمی بیشتر تمرکز کنیم، گفته شده است که اگر نمادی بهتر از نماد قبل، توانست معنایی را منتقل کند، باید آن نماد قبلی را کنار گذاشت؛ امروز و در جامعه ما، حجاب یک رفتار، یک اجبار و یک هنجار اجتماعی است و لذا نمی توان به عنوان یک سمبل و نماد آن را تعریف کرد؛ چرا که ما به یک زنی هم که اعتقادی به حجاب ندارد، اجبار میکنیم که حجاب داشته باشد؛ و در چنین شرایطی است که بسیاری از مردم از خود میپرسند آیا زن محجبه غیر عفیف نداریم؟
عضو شورای دانشنامه و مدیر گروه علوم انسانی دانشنامه زن مسلمان، با تصریح بر این که امروز خیلی از خانمهای ایرانی که شاید از نظر برخی بد حجاب هم باشند، عفیف هستند، گفت: موضوع عفت یک موضوع بسیار کلی و فراگیری است که در موضوع حجاب خلاصه نمیشود و این توهم عرفی ما هست که حجاب را همپای عفاف میبینیم در حالی که این طور نیست؛ امروز برخی از دینداران جامعه ما، تصوری غلط دارند که اگر زنی خود را آرایش کرد، شاید مشکلی از لحاظ اعتقادی دارد در حالی که بسیاری از این زنان، نماز میخوانند و روزه میگیرند و عفیف هم هستند.
این استاد دانشگاه با بیان این که در ۴ دهه گذشته تاریخ انقلاب، گرفتار برداشتهای غلط و عملکردهای غیر کارشناسی از موضوع حجاب و عفاف شدهایم، گفت: اگر ما توانستیم ساحتهای پنج گانه انسان را مورد توجه قرار دهیم و در مسیر درست، آن ها را تثبیت و نهادینه کنیم، یکی از برون دادهای رفتاری او، مسئله حجاب خواهد بود؛ از جمله این ساحتهای پنجگانه انسان، ساحت بینش، ساحت گرایش و ساحت اراده است که برای مثال موضوع ایمان طبق آیات قرآن کریم، ریشه در سه ساحت ذکر شده دارد.
وی تصریح کرد: ما در چهل سال گذشته، خیلی در مورد حجاب حرف زدیم و روی آن تمرکز کردیم، اما به همین میزان، بینش ها و گرایش و ارادههای افراد جامعه را تقویت نکردیم در حالی که باید سه ساحت یاد شده را تقویت کرد؛ و الا صرف تمرکز روی موضوع حجاب، در ساحت های گفتاری و رفتاری خود را نشان نخواهد داد.
دکتر کافی با بیان این که باید به جای سرمایه گذاریهای قبلی، روی موضوع ساحتهای درونی انسانها سرمایه گذاری کنیم، گفت: به نظر بنده اگر در ۴۰ سال گذشته روی موضوعات دیگری کار شد، از این به بعد روی موضوع بینش ها کار کرد و ارادهها را تقویت نمود.
وی با بیان این که عفاف در روایات ائمه اطهار(علیهم السلام)، به عنوان یک موضوع جنسیتی نیست، گفت: عفاف زن و مرد نمیشناسد و اصلاً بحث جنسیتی نیست، اما حجاب یک امر جنسیتی است و لذا اگر روی بخشی از جامعه مثل بانوان تمرکز کنیم، مسائل مختلفی در جامعه پیش میآید که نمونه آن دعواهای جنستی، حقوق زنان و ... است و یا این که برخی زنان در مقابل اعتراض مردان در خصوص حجاب میگویند تو باید چشم خودت را مواظبت کنی و نگاه بد نداشته باشی؛ لذا باید بیش از حجاب، روی بحث عفاف تمرکز کنیم.
ایشان با بیان این که جامعه مطلوب، جامعهای است که هم زن و هم مرد آن عفیف باشند، گفت: به اعتقاد بنده این طور نیست که اگر زنی حجاب کاملی نداشت، غیر عفیفه است؛ لذا باید روی بحث عفاف بیشتر بحث کرد.
عضو شورای دانشنامه و مدیر گروه علوم انسانی دانشنامه زن مسلمان، با انتقاد از رفتارهای تحکم آمیز در جامعه در خصوص بحث حجاب، گفت: برای نهادینه کردن یک رفتار در جامعه و مثلاً موضوع حجاب، نمیشود از تحکم استفاده کرد، چرا که تحکم در این موضوعات محکوم به شکست است.